Srebrny Jubileusz Szkoły Słowa Bożego zbiegł się z jubileuszem konsekracji parafii św. Barbary w Katowicach-Giszowcu, która była pierwszym żywotnym środowiskiem rozwoju "Grup słuchania" zawiązanych w naszym kraju. Poniżej tekst jubileuszowy i świadectwo autorskie.

* Srebrny Jubileusz konsekracji kościoła św. Barbary w Katowicach-Giszowcu (1994) to dobra okazja do refleksji nad istotą misji parafii jako podstawowej wspólnoty żywego Kościoła. Pierwotne wspólnoty chrześcijańskie wyróżniały cztery dynamiczne znamiona: Trwali oni w nauce Apostołów i we wspólnocie, w łamaniu chleba i w modlitwach (Dz 2,42). Cztery filary podtrzymują parafię: wiara, przykazania, sakramenty i modlitwa. Dzięki nim każda parafia żyje i rozwija się. Parafia „rozszerza się” tylko wtedy, gdy ewangelizuje – głosi Słowo Życia. Ewangelizacja to czynienie Chrystusa obecnym poprzez głoszenie Słowa w kontekście znaków Ducha Świętego, czyli pewnych stałych wartości życia wspólnotowego (parafialnego), które w pełni przeżywa swą jedność z Bogiem, stąd potrzeba Szkoły Słowa Bożego w każdej parafii. Postulat „nowej ewangelizacji” sformułował po raz pierwszy Jezus wobec uczniów, a w naszych czasach powtórzył go Jan Paweł II, np. w czerwcu 1979 r. w Nowej Hucie, przemysłowej dzielnicy Krakowa. Potem mówił o tym wielokrotnie całemu światu, że ma być ona nowa w swym zapale, w metodach i w środkach wyrazu. Takie wołanie o „nową ewangelizację” wybrzmiało i wciąż wybrzmiewa również na osiedlu Giszowiec!

Po święceniach w katedrze Chrystusa Króla (13 maja 1989 r.) arcybiskup Damian Zimoń posłał mnie do wspólnoty parafialnej w dzielnicy Katowic – Giszowcu. Istniała tam już parafia św. Stanisława Kostki, ale osiedle górnicze kopalni „Staszic”, które powstało w miejsce wyburzonych domów robotniczych koncernu Giesche’s Erben, domagało się nowej parafii. W 1984 r. rozpoczęto budowę świątyni św. Barbary. Przybyłem do parafii pod koniec pierwszego etapu budowy, kiedy gotowe były kaplica dzienna i dom katechetyczny. W latach 1989 – 1992 trwała dalsza budowa materialnej świątyni i jeszcze bardziej krystalizowała się wspólnota wiernych. Intensywnie rozwijały się stowarzyszenia, grupy, wspólnoty dziecięce i młodzieżowe, np. Ruch Światło-Życie. Właśnie wtedy powstał niezwykle popularny śpiewnik: Czy wybrałeś już drogę. Śpiewnik piosenek młodzieżowych (Giszowiec 1991), który później był wielokrotnie wznawiany. Prężnie działała grupa ministrancka, z której zrodziło się wiele powołań kapłańskich. Popularne były spotkania i katechezy dla młodzieży pracującej, np. Roraty dla młodzieży Świadkowie prawdy z tej ziemi (wydane drukiem – Gliwice 1995). Trzy intensywne lata posługi pozostawiły trwały ślad i grupę, która zapragnęła pogłębionej formacji biblijnej.

Od 1993 r. rozpocząłem studia specjalistyczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim w specjalności pastoralno-katechetycznej. W następnym roku otrzymałem stypendium z Fundacji Jana Pawła II w Pavii i Mediolanie (1994), gdzie zapoznałem się z dorobkiem arcybiskupa Mediolanu kard. Martiniego (+2012), a zwłaszcza z jego propozycjami pastoralnymi i katechetycznymi o charakterze ewangelizacyjnym. Tam też zrodził się pomysł przeniesienia idei Kardynała na polski grud. Za formalną Jego zgodą zainaugurowaliśmy mediolańską Szkołę Słowa Bożego w Polsce. Pierwsze spotkania odbywały się w Laskach k. Warszawy w Domu Rekolekcyjnym Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Służebnic Krzyża. We współpracy ze znanym biblistą ks. prof. Antonim Troniną powstały pierwsze zeszyty formacyjne (zob. A. Tronina, J. Kochel, Przyczyny zdumienia. Oblicze Boga w przypowieściach. Szkoła Słowa Bożego 1994/95, „Laski” – Numer specjalny 4/1995 oraz Pojednanie i pokuta. Refleksja nad Psalmem „Miserere”. Szkoła Słowa Bożego 1996/97, „Biuletyn Lasek”, Laski 1996). Ks. Proboszcz Izydor Harazin żywo był zainteresowany nową propozycją formacyjną, dlatego zaproponował, by tego typu spotkania odbywały się również w parafii giszowieckiej. Tak też się stało. Od roku 1995 rozpoczęły się regularne spotkania, na które zapraszano młodzież i dorosłych parafian. Było to osiem – dziewięć spotkań tematycznych wprowadzających w metodę lectio divina. Z czasem powstała idea przygotowywania materiałów formacyjnych oraz podsumowania roku formacji zamkniętymi rekolekcjami w rytmie lectio divina w Ośrodku Formacyjnym w Brennej.

Po obronie mojej pracy doktorskiej pt. Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu pastoralnym Carlo Maria kard. Martiniego (styczeń 1999; wydana w Opolu 1999) kontynuowaliśmy spotkania Szkoły Słowa Bożego w kilku miejscach: w Laskach, w Tarnowskich Górach – Strzybnicy, w Gliwicach-Bojkowie oraz w Katowicach-Giszowcu. Nowemu etapowi towarzyszyły przygotowania do Wielkiego Jubileuszu Roku 2000.

W tym okresie powstały następujące programy Szkoły Słowa Bożego pod redakcją ks. Antoniego Troniny i ks. Jana Kochela, w opracowaniu graficznym Anny Szadkowskiej i Franciszka Kucharczaka:

• Postępujcie według Ducha. Owoce Ducha Świętego w życiu chrześcijańskim. Szkoła Słowa Bożego 1997/98, Kana Gliwice 1997;
• Abba, Ojcze! Rozważania o Modlitwie Pańskiej. Szkoła Słowa Bożego 1998/99, Gliwice 1998;
• Nowe Jeruzalem Ap 21,2. Szkoła Słowa Bożego 1999/2000, Gliwice 1999;
• Piękno ocali świat. Szkoła Słowa Bożego 2000/01, Gliwice 2001;
• Pokaż nam Ojca. Oblicze Boga w cudownych znakach. Szkoła Słowa Bożego 2002/02, Katowice 2001;
• Świadkowie Miłości. Szkoła Słowa Bożego 2002/03, Gliwice 2002;
• Pójdź za Mną. Naśladowanie Chrystusa. Szkoła Słowa Bożego 2003/04, Gliwice 2003.

Kolejne edycje Szkoły Słowa wpisywały się w ogólny program Kościoła zapowiedzianego w Liście apostolskim Jana Pawła II Novo millennio ineunte (2001). W pierwszych edycjach nawiązywaliśmy wprost do propozycji kard. Martiniego (por. La Scuola della Parola. Opere vol 4, Firenze – Milano 2018), lecz od 1997/98 rozpoczęliśmy odrębny – własny program formacji w rytmie lectio divina. Owocem tego czasu były dwa tomy medytacji biblijnych, które ukazały się drukiem: W Szkole Słowa Bożego. Medytacje w rytmie lectio divina (Pomoce duszpasterskie, nr 1), Opole 2002 oraz W Szkole Słowa Bożego. Drugi tom medytacji w rytmie lectio divina, Gliwice 2004. Równolegle rozwijały się rekolekcje w Brennej. Ta inicjatywa miała na celu podsumowanie rocznej pracy formacyjnej i przygotowanie do nowego roku formacji. Trzydniowe rekolekcje gromadziły ok. 70-90 osobową grupę uczniów Szkoły Słowa Bożego.

Oto tematy kolejnych edycji rekolekcji:

• „Pójdź za Mną”. Naśladowanie Chrystusa – Brenna, 10 – 12 września 2004 (prowadzący ks. prof. Antoni Tronina);
• Serce Maryi – „Żywą Ewangelią” – Brenna, 7 – 9 października 2005 (prowadzący ks. dr Jan Kochel);
• Ewangelia Pawła. „To jest moja Ewangelia, dla której znoszę udręki…” (2 Tm 2,8) – Brenna, 8 – 10 września 2006 (prowadzący ks. dr hab. Jan Kochel);
• Ewangelia dla Europy. „Wyruszyć…, w przekonaniu, że Bóg nas wezwał, abyśmy głosili im Ewangelię” – Brenna, 7 – 9 wrzesień 2007 (prowadzący ks. dr hab. Jan Kochel);
• Testament Apostoła Pawła. Jubileuszowy Rok Świętego Pawła 2008/09 – Brenna, 12 – 14 wrzesień 2008 (prowadzący ks. dr hab. Jan Kochel);
• Mój Magnificat. „Wielkie rzeczy uczynił mi wszechmocny…” (Łk 1,49) – Brenna, 11 – 13 wrzesień 2009 (prowadzący ks. dr hab. Jan Kochel);
• „Świętymi bądźcie!” (Kpł 11,45). Święci z tej Ziemi – Brenna, 17 – 19 wrzesień 2010 (prowadzący ks. dr hab. Jan Kochel);
• Słowo budzi zdumienie (Łk 4,32) – Brenna, 16 – 18 wrzesień 2011 (prowadzący ks. dr hab. Jan Kochel, prof. UO).

Rekolekcje Szkoły Słowa Bożego były ważnym ogniwem formacji biblijnej młodzieży i dorosłych. Inicjatywa i organizacja była dziełem parafii św. Barbary. Trzeba pokreślić zaangażowanie i stałą obecność ks. prob. Izydora, zespołu muzycznego i grupy uczniów Szkoły Słowa Bożego z parafii św. Barbary.

Owoce i wyzwania Szkoły Słowa Bożego

Kiedy powoli zanikała aktywność Szkoły Słowa Bożego w Mediolanie (ostania edycja 2002 r.), odradzała się na nowo na drugim krańcu Europy – w Polsce. Trwałym owocem polskich edycji Szkoły Słowa były nie tylko kolejne zbiory medytacji biblijnych (por. J. Kochel, W drodze z Apostołem Narodów. Medytacje w rytmie lectio divina, Edycja św. Pawła 2010; Tenże, Świadkowie prawdy z tej ziemi. Śląscy święci i błogosławieni w rytmie lectio divina, Katowice 2012 (Opole 2016²); Tenże, Pokorna Matka kapłanów. Medytacje w rytmie lectio divina (Pomoce duszpasterskie, nr 25), Opole 2014), lecz nade wszystko żywe grupy słuchania Słowa.

Równolegle od 2012 r. zainicjowano internetową wersję Szkoły Słowa Bożego. Wobec intensywnego rozwoju społeczności informatycznej stanęliśmy przed nowym wyzwaniem: jak dotrzeć do pokolenia, które szuka nowych form komunikacji słowa Bożego – komunikacji wiary? Po wymianie oficjalnej korespondencji z twórcą Szkoły Słowa – kard. Martinim, który zaakceptował pomysł i udzielił błogosławieństwa dla nowej inicjatywy (zob. Listy z 18 czerwca 1999 r. i 22 maja 2002 r.), powstała strona internetowa www.ssb24.pl/. Od początku przejęła ona wcześniejsze funkcje przygotowywania materiałów formacyjnych i inicjowała „Grupy słuchania” – wspólnoty parafialne i kręgi biblijne, kontynuujące cele i zadania mediolańskiej Szkoły Słowa. Przez kilka lat takie grupy funkcjonowały nadal przy parafii św. Barbary w Katowicach-Giszowcu (do ok. 2010 r.), później powstały nowe np. w parafii MB Częstochowskiej w Gliwicach-Trynku oraz św. Andrzeja Boboli w Czerwionce-Leszczynach pod opieką ks. prob. Krzysztofa Fulka (por. F. Koenig, Odnowa praktyki lectio divina po Soborze Watykańskim, Opole 2003; J. Kudasiewicz, B. Szier-Kramarek, Lectio divina, w: Encyklopedia Katolicka, t. X, Lublin 2004, 629-631).

W wersji internetowej ukazały się następujące cykle rozważań w dynamice lectio divina:

• Matka wiary - Rok Wiary 2012/13;
• Psalmy re-aktywne - cykl dwuletni 2013/15;
• Bramy miłosierdzia - Rok Miłosierdzia 2015/16;
• Świadkowie prawdy z tej ziemi - Rok jubileuszowy diec. gliwickiej 2016/17;
• Mistyczna katedra litanii loretańskiej - 2017/18;
• Drogi wychowania - 2018/19 (cykl trwa).
  

Arcybiskup Mediolanu uznał starożytną praktykę osobistej i wspólnotowej lektury Pisma Świętego za osobistą metodę oddziaływania duszpasterskiego i ewangelizacyjnego. Jego zainteresowanie lectio divina nie miało jednak charakteru teoretycznego lub historycznego, lecz stanowiło konkretne i praktyczne oraz kerygmatyczno-ewangelizacyjne działania. We wdrażaniu w lectio divina dominowały prostota i jasność słownictwa oraz podkreślanie niektórych aspektów szczegółowych. Kard. Martini akcentował przede wszystkim dialogowy charakter modlitewnej medytacji i wprowadzenie w osobiste ćwiczenie się w słuchaniu Słowa. U podstaw tej praktyki zawsze leżało przekonanie, że w modlitwie człowiek mówi do Boga, a w czasie lektury Pisma Świętego wcześniej Bóg mówi do człowieka. Taki dialog jest możliwy, ponieważ Bóg obecny jest w swoim Słowie: „Gdy w Kościele czyta się Pismo Święte, wówczas On sam mówi” (KL 7.33).

Z tej fundamentalnej zasady wyrasta schemat Szkoły Słowa Bożego, na który składają się trzy części:

– Czas przygotowania do słuchania. Pismo Święte nieustannie wzywa do słuchania. Wezwanie słuchajcie! jak refren pojawia się niemal na każdej stronie tak Starego, jak i Nowego Testamentu. Jan Paweł II w Liście Novo millennio ineunte podkreślił: „Konieczne jest zwłaszcza, aby słuchanie Słowa Bożego stawało się żywym spotkaniem, zgodnie z wiekową i nadal aktualną tradycją lectio divina, pomagającą odnaleźć w biblijnym tekście żywe słowo, które stawia pytania, wskazuje kierunek, kształtuje życie” (NMI 39);

– Czas słuchania. „Wiara rodzi się z tego, co się słyszy, tym zaś, co się słyszy, jest słowo Chrystusa” (Rz 10,17) – przypomina św. Paweł. Przygotowanie do słuchania Słowa Bożego możliwe jest dzięki łasce Ducha Świętego i osobistemu wyciszeniu, które pozwalają wejść w centralną część spotkania Szkoły Słowa Bożego. Rozpoczyna się ono śpiewem aklamacji, która poprzedza uroczystą proklamację Ewangelii. Następnie kapłan przekazuje orędzie, wzywając uczestników do osobistej lektury tekstu. Jest to zasadnicza część Szkoły, w czasie której każdy z uczestników sam czyta tekst w świetle udzielonych wskazówek (osobiste lectio divina);

– Czas modlitwy. Medytacja słowa Bożego nieuchronnie prowadzi do modlitwy, dlatego też w tej części proponuje się następujący układ: po osobistej lekturze i modlitwie osobistej zachęca się do głoszenia krótkich świadectw przeplatanych wspólnym śpiewem pieśni lub kanonów. Następnie „głosiciel” proponuje „przestrzeń” (pole działania), w której każdy ma dokonać konkretnego wyboru. Spotkanie kończy się modlitwą w intencji Szkoły Słowa Bożego, wspólnym odmówieniem „Ojcze nasz”, błogosławieństwem kapłana oraz śpiewem pieśni.

Takie założenia towarzyszyły również polskiej edycji Szkoły Słowa Bożego w wersji parafialnych grup słuchania i internetowej formacji uczniów Szkoły Słowa. Oczywiście nowe czasy zrodziły nowe wyzwania, które trafnie ujął św. Jan Paweł II w Orędziu na XXXVI Światowy Dzień Środków Społecznego Przekazu (2003):

Internet pozwala na ukazanie się miliardów obrazów na milionach ekranów na całym świecie. Czy z tej galaktyki obrazów i dźwięków wyłoni się Oblicze Chrystusa? Czy da się usłyszeć Jego głos? Gdyż tylko wtedy, kiedy będzie widzialne Jego Oblicze i słyszalny Jego głos, świat pozna dobrą nowinę naszego zbawienia. To jest celem ewangelizacji i to uczyni Internet prawdziwie ludzką przestrzenią, gdyż, jeżeli nie ma miejsca dla Chrystusa, to nie ma go także dla człowieka. W tym Światowym Dniu Środków Społecznego Przekazu wzywam cały Kościół do odważnego przekroczenia tego nowego progu, aby "wypłynąć na głębię" w sieci, aby teraz, jak w przeszłości, wielkie zaangażowanie Ewangelii i kultury ukazało światu "chwałę Bożą na obliczu Chrystusa".

Człowiek współczesny w społeczności informatycznej potrzebuje na nowo uczyć się słuchać (por. Iz 6,9; Mt 13,14–15) oraz nie unikać kwestii moralnych, bowiem doświadcza obiektywnej trudności w przyjmowaniu nadmiaru słów. Konsumpcyjny sposób życia rodzi potok słów mało ważnych, nieistotnych, doraźnych, mających na celu wyłącznie przyciągnięcie uwagi na jakiś materialny przedmiot, który ma zaspokoić chwilową potrzebę człowieka. Świat reklamy, który łączy dynamiczny, niekiedy wręcz agresywny obraz z szybkim przekazem słownym, wprowadza niepostrzeżenie stan braku wrażliwości na słowo. Te wszystkie czynniki, a obok nich także podważanie prawdy jako obiektywnej normy w posługiwaniu się słowem i w postępowaniu, prowadzą do deprecjacji słowa, do pomniejszenia jego znaczenia, do czynienia go w jakimś stopniu nieważnym, względnym, a w efekcie nawet pustym i niepotrzebnym.

Wskazane trudności mogą być pokonane poprzez świadomy wysiłek człowieka, który przychodzi do Szkoły Słowa Bożego i chce być w niej uczniem. Kard. Martini po latach praktykowania katedralnych spotkań Szkoły Słowa doszedł do przekonania, że tajemnica skuteczności tej inicjatywy polega na tym, że nie oferujemy młodym [czy dorosłym] ani katechezy, ani homilii, tylko praktyczne narzędzie umożliwiające bezpośrednie spotkanie z tekstem, by oni sami mogli ćwiczyć się w lectio divina. Celem Szkoły Słowa jest bowiem nauczenie osobistego praktykowania modlitewnej lektury tekstu biblijnego, nauczenie słuchania i życia Słowem, trwania w Słowie, czyli życia w radości ze spotkania ze spisanym Słowem Bożym, które następnie przemienia się w spotkanie z Jezusem, który wzywa nas i któremu staram się dać odpowiedź na Jego wezwanie. W ten sposób realizuje się postulat nowej ewangelizacji, która nie potrzebuje nowego programu czy nowej Ewangelii (por. Ga 1,7), lecz domaga się nowego zapału, nowych metod i nowych środków wyrazu. Św. Jan Paweł II w Liście Novo millennio ineunte na zakończenie Wielkiego Jubileuszu Roku 2000 przekonywał: „Nie trzeba zatem wyszukiwać «nowego programu». Program już istnieje: ten sam, co zawsze, zawarty w Ewangelii i w żywej Tradycji. Jest on skupiony w istocie rzeczy wokół samego Chrystusa, którego mamy poznawać, kochać i naśladować, aby żyć w Nim życiem trynitarnym i z Nim przemieniać historię, aż osiągnie swą pełnię w niebieskim Jeruzalem. Program ten nie zmienia się mimo upływu czasu i ewolucji kultur, chociaż bierze pod uwagę epokę i kulturę, aby możliwy był prawdziwy dialog i rzeczywiste porozumienie” (NMI 29).

Podsumowanie – świadectwo

Polska Szkoła Słowa Bożego obchodzi również swój srebrny jubileusz istnienia (zob. osobiste spotkanie i zgoda kard. Martiniego – 20 grudnia 1994 r.). W takiej perspektywie funkcjonowania Szkoły Słowa można pokusić się o pierwsze podsumowanie i świadectwo. Parafia św. Barbary w Katowicach-Giszowcu była pierwszym trwałym środowiskiem rozwoju Szkoły Słowa Bożego w Polsce. Właśnie tutaj – z Bożej Opatrzności – ziarno „[Słowa Bożego] padło na ziemię żyzną i plon wydało: jedno stokrotny, drugie sześćdziesięciokrotny, a inne trzydziestokrotny” (Mt 13,8). Ewangelizacja to słowo żywe, które działa – „rozrasta się i utwierdza” (por. Dz 6,7; 13,49; 12,24; 19,20). Mógłbym zapytać o proporcje między wzrostem wspólnoty a ewangelizacją w parafii św. Barbary? Wiem jedno: życie z wiary nie zależy od głosicieli, to „Bóg daje wzrost” (por. Mk 4,26-29; 1 Kor 3,6). To wszyscy chrześcijanie mają obowiązek rozpowszechniać Ewangelię bez względu na formację wspólnoty. Jezus przykazał nam głosić słowo Boże i pozyskiwać uczniów, i to od zaraz (por. Mt 28,19; Mk 16,15n; Łk 24,47; Dz 1,8). Pierwotna gorliwość głosiciela Ewangelii jest jak pierwsza miłość, do której się stale powraca, ale też brzmi jak wyrzut, który trafnie wyraził autora Listu do Kościoła w Efezie: „mam przeciw tobie to, że odstąpiłeś od twej pierwotnej miłości. Pamiętaj więc, skąd spadłeś, i nawróć się, i poprzednie czyny podejmij! (Ap 2,4-5). Warto więc stale powracać do źródła – recursus ad fontes! Wyrażam wdzięczność wspólnocie św. Barbary za to żywotne środowisko dla rozwoju Szkoły Słowa Bożego, która – wierzę w to głęboko – przyczyniła się również do nowej ewangelizacji w parafii giszowieckiej.

ks. Jan Kochel