Św. Agnieszka Rzymska (†304)

2023-01-09

W chrześcijaństwie dziewictwo było formę życia w czystości i wstrzemięźliwości, dobrowolnie wybranym i stanowiącym odpowiedź na apel Boga (Mt 19,11n). W znaczeniu metaforycznym mówiono też o Kościele jako oblubienicy Chrystusa (2 Kor 11,2; Ap 14,4).

Ideał takiego stylu życia przemówił do świadomości wielu kobiet, żyjących w ówczesnych warunkach społecznych na marginesie, zupełnie zależnych od rodziny i mężczyzny jako patriarchy rodu. W pierwszych wiekach Kościoła młode kobiety zachwyciła nowa nauka mówiąca o czystości serca i oblubieńczej miłości, która była echem medytacji na Księgą Pieśni nad Pieśniami: „Połóż mię jak pieczęć na twoim sercu, jak pieczęć na twoim ramieniu, bo jak śmierć potężna jest miłość, a zazdrość jej nieprzejednana jak Szeol, żar jej to żar ognia, płomień Pański” (Pnp 8,6). Ten krótki poemat uważany jest za starotestamentowy hymn o miłości, który podejmie na nowo św. Paweł w Pierwszym Liście do Koryntian (1 Kor 13,1-13).

Apostoł miał świadomość, że taki styl życia w ówczesnym środowisku jest trudnym wyzwaniem, narażonym na wiele prób i pokus, trudnych doświadczeń. Pisze wprost: Lękam się jednak, aby jak wąż przewrotnie zwiódł Ewę, tak i wasze myśli nie zostały zmącone i oddalone od prostoty i nieskazitelności względem Chrystusa (2 Kor 11,3).

Największy piewca dziewictwa św. Ambroży w traktacie Na obłóczyny dziewicy wzywał: „Przyjmijcie, przyjmijcie dziewice poświęcone, duchowy deszcz z tej chmury, uśmierzenie cielesnego skwaru (…). Postępujcie za dobrą chmurą, która wewnątrz siebie zrodziła źródło, który zrosiła okrąg ziemi” (PL 16,332-334). Maryja, Królowa dziewic przewyższa Ewę: „To, co Ewa straciła przez niewierność, Maryja odzyskała przez wiarę i stałą się dla pielgrzymującego ludu znakiem pociechy i niezawodnej nadziei” (IV Prefacja o NMP).

Tą drogą poszły dziewice rzymskie, a wśród nich i ta o imieniu Agnieszka (od gr. hagné, agné – „czysta, dziewicza”). Jej chwałę głosił biskup Mediolanu w traktacie De virginibus, poświęcając jej osobny hymn Agnes Beatae Virginis. Poniosła śmierć w czasach cesarza Dioklecjana, ok. 304 r. Nie utrwalono, jaki był rodzaj zadanej męki: czy zginęła w ogniu, czy też została ścięta mieczem? Jedno jest tylko pewne, że była bardzo młoda, a śmiercią dała świadectwo zarówno swej wiary, jak i przywiązania do czystości. Św. Ambroży używa w hymnie łac. przymiotnika „matura”, zwracając uwagę na kontrast pomiędzy dojrzałością Agnieszki do pójścia na męczeństwo a prawną niedojrzałością do zawarcia małżeństwa: Matura martyrio fuit / matura nondum nuptiis (w. 5-6). Zachował się również dokument Depositio martyrum, określający datę i miejsce męczeńskiej śmierci: 21 stycznia przy drodze Nomentańskiej, co potwierdzają badania archeologiczne (Księga imion i świętych, t. 1, 59). W miejscu męczeńskiej śmierci Agnieszki – na stadionie Domiejena – zbudowano już w czasach konstantyńskich bazylikę ku jej czci (S. Agnes in Agone). Z tego czasu pochodzi pierwszy wizerunek Świętej wyryty na marmurowej płycie, który przedstawia Agnieszkę w postawie modlitewnej (orantka), przyodzianą w tunikę i dalmatykę. Ten pierwotny wizerunek stał się inspiracją do wielu dzieł sztuki, przedstawiających Świętą Dziewicę i Męczennicę, np. mozaiki w bazylice za Murami, przedstawiające Agnieszkę i papieży Symmachusa i Honoriusza I (VII w.) oraz mozaika z Rawenny, a ponadto dzieła Lorenzettiego, Van Eycków, Ribery, Biosco, Berominiego i innych.

Do atrybutów wyróżniających ikonografię św. Agnieszki należą: gołąbki oraz baranki – symbole czystości, łagodności i niewinności (Ef 5,27). Przetrwał również piękny obrzęd rzymski 21 stycznia w bazylice przy via Nomentana: błogosławieństwo dwóch baranków, które składa się w darze papieżowi. Z wełny tych baranków siostry nazaretanki tkają później paliusze, które papież poświęca 29 czerwca i wręcza wybranym metropolitom Kościołów lokalnych.

Wzorzec osobowy dziewicy i męczennicy pobudza do refleksji i pytań:

Święta Agnieszko, któraś pozostała wierna Chrystusowi mimo zniewag i męczeństwa, spraw, proszę, bym umiała jak ty zachować czystość i stałość w wierze dla Jezusa. Daj mi cenić swą godność i skromność, bym wystrzegała się wszystkiego, co nieczyste i kala duszę ludzką. Amen.