Waldemar Chrostowski, Między Synagogą a Kościołem. Dzieje św. Pawła, Wydawnictwo M - Apostolicum, 2014, ss. 500


Obszerna praca jednego z najbardziej znanych i twórczych polskich biblistów ks. prof. W. Chrostowskiego nie może ujść naszej uwadze. Autor ukazuje początki rozchodzenia się dróg Synagogi i Kościoła, które stanowią kontekst dla dziejów życia i działalności Apostoła Narodów - św. Pawła z Tarsu. Dokładny spis treści ukazuje rozmach jego dzieła w misji Kościoła. Żyd wychowany u stóp Gamaliela, obywatel rzymski, prześladowca chrześcijan u bram Damaszku staje się gorliwym naśladowcom i głosicielem nauki Jezusa Chrystusa. Chociaż napisano wiele na temat dziejów św. Pawła, zwłaszcza w Roku jemu poświęconym [2010], jednak synteza, którą proponuje jeden z najwybitniejszych polskich biblistów, wieloletni uczestnik dialogu katolicko-żydowskiego, warta jest szczególnej uwagi. Prof. Chrostowski ma wielki dar syntetycznego ujęcia problemu osadzonego w żywym słowie Pisma Świętego. Jego trafne tezy prowokują do dyskusji i są gotowymi tematami do rozmów i poszukiwań dla współczesnych teologów i katechetów. Ks. Waldemar jako wielki znawca historii biblijnej, realiów i problemów Ziemi św. i wytrawny przewodnik po śladach Jezusa i Jego uczniów umiejętnie wprowadza czytelnika w świat życia ludzi Bliskiego Wschodu. Warto dać się mu poprowadzić, gdyż jak rzadko kto poznał życie i nauczanie Wielkiego Apostoła.

ks. Jan Kochel

Wielu chrześcijan (i teologów!) żywi przekonanie, iż współczesne religijne życie żydowskie, to jest judaizm rabiniczny, stanowi zwyczajne przedłużenie religii Starego Testamentu, różnica zaś między chrześcijanami a wyznawcami judaizmu polega na tym, że judaizm jest religią Starego Testamentu, do której chrześcijanie dodali Nowy Testament. Kto tak myśli i naucza, nie zrozumie św. Pawła oraz genezy i istoty chrześcijaństwa ani genezy i natury judaizmu rabinicznego, ani wyzwań, jakie relacje chrześcijańsko-żydowskie niosą dzisiaj. Nikt tak dobitnie i wyraźnie jak Paweł nie ukazał nowości i oryginalności chrześcijaństwa względem judaizmu biblijnego oraz różnicy między chrześcijaństwem a judaizmem, który niedługo później okrzepł jako judaizm rabiniczny. Nikt również tak dobitnie i wyraźnie jak on nie dowiódł, że chrześcijaństwo nie jest jedną z odmian judaizmu ani jedną z dróg usprawiedliwienia umożliwionych przez judaizm, lecz – przez przyjęcie Jezusa Chrystusa i wspólnotę z Nim – drogą, na którą powinni wkroczyć nie tylko poganie, ale także wyznawcy judaizmu.

Od kilkunastu lat coraz lepiej rozumiem wszystko, co przeszedł Paweł, gdy stał się gorliwym wyznawcą Jezusa Chrystusa i głosicielem Ewangelii: dyskusje, polemiki, napięcia, konflikty, lekceważenie, odmowę, sprzeciwy, intrygi, zasadzki, fałszywe oskarżenia, donosy i wszystko inne, prowadzące do pojmania i uwięzienia go w Jerozolimie, do odbywanych nad nim sądów, a wreszcie do przewiezienia do Rzymu i śmierci męczeńskiej. Jego losy odzwierciedlają relacje między Synagogą a Kościołem w najwcześniejszym okresie istnienia Kościoła, który poprzedził zburzenie świątyni jerozolimskiej przez Rzymian i ustanie kultu Starego Testamentu. Świadczą, że potencjał antychrześcijańskiego nastawienia, z jakim zetknął się Apostoł Narodów, był ogromny, a z biegiem czasu przybierało ono również drastyczne formy, które przesądziły, że między chrześcijaństwem a judaizmem powiększała się przepaść istniejąca do dnia dzisiejszego. Konfrontacja, w której przez kilka dziesięcioleci, boleśnie dla chrześcijan, dominowała strona żydowska, później przybrała nowy kształt, by od IV w. skutkować coraz wyraźniejszą, bolesną dla Żydów, dominacją strony chrześcijańskiej. Refleksja zawarta w tej książce ukazuje same początki rozchodzenia się dróg Synagogi i Kościoła, które stanowią podwaliny dla późniejszej, jak na ironię zgodnej i – niestety – skutecznej współpracy wyznawców judaizmu i chrześcijan we wzajemnym oddalaniu się od siebie. Kiedy kończyłem pracę nad tą książką, zostałem uhonorowany, jako pierwszy Polak, prestiżową Nagrodą Ratzingera. Przyjmując ją 22 listopada 2014 roku w Sali Konsystorialnej watykańskiego Pałacu Apostolskiego, myślałem, że życie i praca naukowo-dydaktyczna, a także wieloletnie zaangażowanie w kontakty katolicko-żydowskie, przysparzające niemało trudności i – nie waham się tego wyznać – cierpienia, zatoczyły wielkie koło. Święty Paweł stał się mi jeszcze bliższy, a wraz z nim papież Benedykt XVI, który ogłaszając Rok Świętego Pawła, powiedział: „Ma on sprzyjać uczeniu się od św. Pawła: uczeniu się wiary, uczeniu się Chrystusa i wreszcie uczeniu się słusznej drogi życia”. Właśnie taki jest również najważniejszy przekaz i cel tej książki.

(fragment Przedmowy)

Przedmowa [13]

I. DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ
1. Ja jestem Żydem z Tarsu (Dz 21,39) [19]
2. Potomek Abrahama, z plemienia Beniamina (Rz 11,1) [22]
3. U stóp Gamaliela (Dz 22,3) [26]
4. Jestem faryzeuszem, bracia (Dz 23,6) [29]
5. Szaweł zaś zgadzał się na zabicie Szczepana (Dz 8,1) [34]

II. PRZEMIANA POD DAMASZKIEM I NOWA TOŻSAMOŚĆ
1. Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz? (Dz 9,4) [41]
2. Temu widzeniu z nieba nie mogłem się sprzeciwić (Dz 26,19) [44]
3. Wstań, idź do Damaszku (Dz 22,10) [49]
4. Natychmiast jakby łuski spadły z jego oczu (Dz 9,18) [52]
5. Jakiś czas spędził z uczniami w Damaszku (Dz 9,20) [55]
6. Skierowałem się do Arabii, a później znowu wróciłem do Damaszku (Ga 1,17) [60]
7. Próbował przyłączyć się do uczniów (Dz 9,26) [63]
8. Przebywał z uczniami w Jerozolimie (Dz 9,28) [68]
9. Idź, oto Ja cię posyłam daleko do pogan! (Dz 22,21) [71]
10. Kościół odzyskał pokój w całej Judei, Galilei i Samarii (Dz 9,31) [75]
11. Ci, którzy rozproszyli się z powodu prześladowania, dotarli do Antiochii (Dz 11,19) [77]
12. Barnaba udał się do Tarsu, aby odszukać Szawła (Dz 11,24) [81]
13. W Antiochii po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami (Dz 11,26) [83]
14. Uczniowie pospieszyli z pomocą braciom w Judei (Dz 11,29) [86]

III. PIERWSZA WYPRAWA MISYJNA
1. Wyznaczcie mi Barnabę i Szawła (Dz 13,2) [91]
2. Odpłynęli na Cypr i przybyli do Salaminy; przeszli przez całą wyspę aż do Pafos (Dz 13,4.6) [94]
3. Szaweł, który również zwie się Paweł (Dz 13,9) [100]
4. Przybyli do Perge (Dz 13,13) [102]
5. Dotarli do Antiochii Pizydyjskiej (Dz 13,14) [106]
6. Słuchajcie, Izraelici, i wy, którzy boicie się Boga (Dz 13,16) [109]
7. Przybyli do Ikonium (Dz 13,51) [119]
8. Zbiegli do miast Likaonii (Dz 14,6) [124]
9. Nazajutrz odszedł z Barnabą do Derbe, a potem wrócili do Listry, Ikonium i Antiochii [Pizydyjskiej] (Dz 14,20-21) [128]
10. Opowiedzieli, czego Bóg przez nich dokonał (Dz 14,27) [130]

IV KONFLIKT W KOŚCIELE ANTIOCHEŃSKIM I SOBÓR JEROZOLIMSKI
1. Jeżeli nie poddacie się obrzezaniu, nie możecie być zbawieni (Dz 15,1) [135]
2. Kiedy przybyli do Jeruzalem, zostali przyjęci przez Kościół (Dz 15,6) …. [139]
3. Zebrali się zatem apostołowie i starsi (Dz 15,6) [143]
4. Bóg wejrzał, by wziąć spośród narodów lud dla Imienia swego (Dz 15,14) . . [147]
5. Apostołowie i starsi bracia pozdrowienie braciom pochodzącym z pogan (Dz 15,23) [153]
6. Gdy Kefas przybył do Antiochii, otwarcie mu się sprzeciwiłem (Ga 2,11) . . [158]

V. DRUGA WYPRAWA MISYJNA
1. Wróćmy i zobaczmy, jak się mają bracia (Dz 15,36) [163]
2. Był tam pewien uczeń imieniem Tymoteusz (Dz 16,2) [166]
3. Przeszli przez Frygię i kraj galacki (Dz 16,6) [170]
4. Przepraw się do Macedonii i przyjdź nam z pomocą (Dz 16,9) [176]
5. W Filippi spędziliśmy jakiś czas (Dz 16,12) [180]
6. Słuchała też pewna kobieta imieniem Lidia, pochodząca z Tiatyry (Dz 16,14) [183]
7. Ci ludzie są sługami Boga Najwyższego (Dz 16,17) [186]
8. Idąc przez Amfipolis i Apollonię, przybyli do Tesaloniki (Dz 17,1) [194]
9. Mesjasz miał cierpieć i powstać z martwych (Dz 17,3) [197]
10. Bracia natychmiast, w nocy, wysłali Pawła i Sylasa do Berei (Dz 17,10) . . [204]
11. Odprowadzający towarzyszyli Pawłowi aż do Aten (Dz 17,15) [208]
12. Mężowie Ateńczycy, widzę, że pod każdym względem jesteście wielce pobożni (Dz 17,22) [214]
13. Po tym wszystkim opuścił Ateny i udał się do Koryntu (Dz 18,1) [220]
14. Paweł, Sylwan i Tymoteusz do Kościoła Tesaloniczan (1 Tes 1,1) [225]

PIERWSZY LIST DO TESALONICZAN
15. Nie lękaj się, lecz nauczaj i nie milcz, bo Ja jestem z tobą (Dz 18,9-10) [230]
16. Bracia, zawsze winniśmy Bogu za was dziękować (2 Tes 1,3) [235]

DRUGI LIST DO TESALONICZAN
17. W Kenchrach ostrzygł głowę, bo złożył taki ślub (Dz 18,18) [238]

VI. TRZECIA WYPRAWA MISYJNA
1. Paweł obchodził kolejno krainę galacką oraz Frygię, umacniając wszystkich uczniów (Dz 18,23) [243]
2. Pewien Żyd imieniem Apollos przybył do Efezu (Dz 18,24) [246]
3. Paweł po przejściu krain w głębi lądu dotarł do Efezu (Dz 19,1) [249]
4. Niektórzy zaczęli przed całym zgromadzeniem złorzeczyć przeciw tej Drodze (Dz 19,9) [253]
5. Do wolności wyzwolił nas Chrystus (Ga 5,1) [257]

LIST DO GALATÓW
6. Jezusa znam i Paweł jest mi znany, a wy kim jesteście? (Dz 19,15) [267]
7. My głosimy Chrystusa ukrzyżowanego (1 Kor 1,23) [271]

PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN
8. Miasto Efez oddaje cześć wielkiej Artemidzie i posągowi, który spadł z nieba (Dz 19,35) [294]
9. Ile tylko obietnic Bożych, wszystkie w Jezusie Chrystusie są „tak” (2 Kor 1,19) [300]

DRUGI LIST DO KORYNTIAN
10. Pokrzepiał ich szczodrze słowem, a potem przybył do Grecji (Dz 20,2) [305
11. Czyż Bóg odrzucił lud swój? Żadną miarą! (Rz 11,1) [308]

LIST DO RZYMIAN
12. Paweł postanowił wracać przez Macedonię (Dz 20,3) [316]
13. W pierwszym dniu tygodnia zebraliśmy się na łamanie chleba (Dz 20,7) . [318]
14. Wysławszy z Miletu wiadomość do Efezu, zaprosił do siebie starszych Kościoła (Dz 20,17) [322]
15. Przybyliśmy do Tyru, gdzie statek zostawiał swój towar (Dz 21,3) [329]
16. Dotarliśmy z Tyru do Ptolemaidy i pozostaliśmy jeden dzień, a potem przybyliśmy do Cezarei (Dz 21,7-8) [333]
17. Przecież ja jestem gotów umrzeć dla imienia Pana Jezusa (Dz 21,13) …. [337]

VII. ARESZTOWANIE PAWŁA W JEROZOLIMIE
1. Paweł udał się razem z nami do Jakuba (Dz 21,18) [341]
2. Zobaczyli go na terenie świątyni Żydzi z Azji (Dz 21,27) [348]
3. Kiedy całkowicie się uciszyli, przemówił do nich w języku Hebrajczyków (Dz 21,40) [352]
4. Usunąć takiego z powierzchni ziemi! Nie godzi się, by taki żył! (Dz 22,22) [360]
5. Patrząc śmiało, Paweł przemówił do Sanhedrynu (Dz 23,1) [363]
6. Odwagi! Jak bowiem świadczyłeś o Mnie w Jerozolimie, tak trzeba, abyś i w Rzymie zaświadczył (Dz 23,11) [372]

VIII. PAWEŁ JAKO WIĘZIEŃ W CEZAREI NADMORSKIEJ
1. Przybyli do Cezarei, wręczyli list namiestnikowi i przekazali mu Pawła (Dz 23,33) [381]
2. Przybył arcykapłan Ananiasz razem z kilkoma starszymi i retorem, niejakim Tertullosem (Dz 24,1) [383]
3. Zgodnie z tą drogą, nazywaną przez nich sektą, oddaję cześć Bogu moich ojców (Dz 24,14) [388]
4. Przybył Feliks z Druzyllą, swoją żoną, która była Żydówką (Dz 24,24) [393]
5. Wszystko mogę w Tym, który mnie umacnia (Flp 4,13) [398]

LIST DO FILIPIAN
6. Proszę cię za moim dzieckiem – za tym, którego zrodziłem w kajdanach (Flm 10) [401]

LIST DO FILEMONA
7. Pamiętajcie o moich kajdanach (Kol 4,8) [402]
LIST DO KOLOSAN
8. Łaską bowiem jesteście zbawieni przez wiarę (Ef 2,8) [406]

LIST DO EFEZJAN
9. Odwołałeś się do Cezara, do Cezara się udasz (Dz 25,12) [411]
10. Agryppa rzekł do Festusa: „Chciałbym i ja posłuchać tego człowieka” (Dz 25,22) [415]
11. Paweł, wyciągnąwszy rękę, rozpoczął obronę (Dz 26,1) [418]
12. Objawiłem się tobie, aby cię wybrać na sługę i świadka tego, co już ujrzałeś, i tego, co ci jeszcze zostanie ukazane (Dz 26,16) [422]

IX. W DRODZE DO RZYMU
1. Weszliśmy na statek adramyteński, mający płynąć do portów wzdłuż Azji, i odpłynęliśmy (Dz 27,2) [429]
2. Setnik znalazł statek aleksandryjski, który płynął do Italii, i umieścił nas na nim (Dz 27,6) [433]
3. Setnik ufał bardziej sternikowi i właścicielowi statku niż słowom Pawła (Dz 27,11) [436]
4. Nie lękaj się, Pawle, ty musisz stanąć przed Cezarem (Dz 27,24) [439]
5. Po ocaleniu dowiedzieliśmy się, że wyspa nazywa się Malta (Dz 28,1) [443]
6. Gdy dopłynęliśmy do Syrakuz, zatrzymaliśmy się na trzy dni (Dz 28,12) . . [448]
7. Płynąc wzdłuż wybrzeża, dotarliśmy do Regium, a w dwa dni do Puteoli (Dz 28,13) [449]
8. Bracia wyszli nam naprzeciw aż do Forum Appiusza i Trzech Gospód (Dz 28,15) [451]

X. PAWEŁ W RZYMIE
1. Gdy weszliśmy do Rzymu, pozwolono Pawłowi zamieszkać osobno (Dz 28,16) [455]
2. Dla nadziei Izraela dźwigam te kajdany (Dz 28,20) [457]
3. Paweł wykładał im, dając świadectwo o Królestwie Bożym (Dz 28,23) …. [461]
4. Przez dwa pełne lata Paweł pozostał w wynajętym przez siebie mieszkaniu (Dz 28,30) [466]
5. Wybiorę się do Hiszpanii i was odwiedzę (Rz 15,28) [470]
6. Biskup powinien być, jako włodarz Boży, człowiekiem nienagannym (Tt 1,5) [472]

LIST DO TYTUSA
7. Nic nie przynieśliśmy na ten świat, nic też nie możemy wynieść (1 Tm 6,7) [474]

PIERWSZY LIST DO TYMOTEUSZA
8. Krew moja już ma być wylana na ofiarę, a chwila mojej rozłąki nadeszła (2 Tm 4,6) [475]

DRUGI LIST DO TYMOTEUSZA
9. W tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna (Hbr 1,2) [478]
10. I w życiu więc, i w śmierci należymy do Pana (Rz 14,8) [481]
Wybrana bibliografia [489]
Mapy [491]