2015-10-05
Od kilkunastu lat coraz lepiej rozumiem wszystko, co przeszedł Paweł, gdy stał się gorliwym wyznawcą Jezusa Chrystusa i głosicielem Ewangelii: dyskusje, polemiki, napięcia, konflikty, lekceważenie, odmowę, sprzeciwy, intrygi, zasadzki, fałszywe oskarżenia, donosy i wszystko inne, prowadzące do pojmania i uwięzienia go w Jerozolimie, do odbywanych nad nim sądów, a wreszcie do przewiezienia do Rzymu i śmierci męczeńskiej. Jego losy odzwierciedlają relacje między Synagogą a Kościołem w najwcześniejszym okresie istnienia Kościoła, który poprzedził zburzenie świątyni jerozolimskiej przez Rzymian i ustanie kultu Starego Testamentu. Świadczą, że potencjał antychrześcijańskiego nastawienia, z jakim zetknął się Apostoł Narodów, był ogromny, a z biegiem czasu przybierało ono również drastyczne formy, które przesądziły, że między chrześcijaństwem a judaizmem powiększała się przepaść istniejąca do dnia dzisiejszego. Konfrontacja, w której przez kilka dziesięcioleci, boleśnie dla chrześcijan, dominowała strona żydowska, później przybrała nowy kształt, by od IV w. skutkować coraz wyraźniejszą, bolesną dla Żydów, dominacją strony chrześcijańskiej. Refleksja zawarta w tej książce ukazuje same początki rozchodzenia się dróg Synagogi i Kościoła, które stanowią podwaliny dla późniejszej, jak na ironię zgodnej i – niestety – skutecznej współpracy wyznawców judaizmu i chrześcijan we wzajemnym oddalaniu się od siebie. Kiedy kończyłem pracę nad tą książką, zostałem uhonorowany, jako pierwszy Polak, prestiżową Nagrodą Ratzingera. Przyjmując ją 22 listopada 2014 roku w Sali Konsystorialnej watykańskiego Pałacu Apostolskiego, myślałem, że życie i praca naukowo-dydaktyczna, a także wieloletnie zaangażowanie w kontakty katolicko-żydowskie, przysparzające niemało trudności i – nie waham się tego wyznać – cierpienia, zatoczyły wielkie koło. Święty Paweł stał się mi jeszcze bliższy, a wraz z nim papież Benedykt XVI, który ogłaszając Rok Świętego Pawła, powiedział: „Ma on sprzyjać uczeniu się od św. Pawła: uczeniu się wiary, uczeniu się Chrystusa i wreszcie uczeniu się słusznej drogi życia”. Właśnie taki jest również najważniejszy przekaz i cel tej książki.
(fragment Przedmowy)
Przedmowa [13]
I. DZIECIŃSTWO I MŁODOŚĆ
1. Ja jestem Żydem z Tarsu (Dz 21,39) [19]
2. Potomek Abrahama, z plemienia Beniamina (Rz 11,1) [22]
3. U stóp Gamaliela (Dz 22,3) [26]
4. Jestem faryzeuszem, bracia (Dz 23,6) [29]
5. Szaweł zaś zgadzał się na zabicie Szczepana (Dz 8,1) [34]
II. PRZEMIANA POD DAMASZKIEM I NOWA TOŻSAMOŚĆ
1. Szawle, Szawle, dlaczego Mnie prześladujesz? (Dz 9,4) [41]
2. Temu widzeniu z nieba nie mogłem się sprzeciwić (Dz 26,19) [44]
3. Wstań, idź do Damaszku (Dz 22,10) [49]
4. Natychmiast jakby łuski spadły z jego oczu (Dz 9,18) [52]
5. Jakiś czas spędził z uczniami w Damaszku (Dz 9,20) [55]
6. Skierowałem się do Arabii, a później znowu wróciłem do Damaszku (Ga 1,17) [60]
7. Próbował przyłączyć się do uczniów (Dz 9,26) [63]
8. Przebywał z uczniami w Jerozolimie (Dz 9,28) [68]
9. Idź, oto Ja cię posyłam daleko do pogan! (Dz 22,21) [71]
10. Kościół odzyskał pokój w całej Judei, Galilei i Samarii (Dz 9,31) [75]
11. Ci, którzy rozproszyli się z powodu prześladowania, dotarli do Antiochii (Dz 11,19) [77]
12. Barnaba udał się do Tarsu, aby odszukać Szawła (Dz 11,24) [81]
13. W Antiochii po raz pierwszy nazwano uczniów chrześcijanami (Dz 11,26) [83]
14. Uczniowie pospieszyli z pomocą braciom w Judei (Dz 11,29) [86]
III. PIERWSZA WYPRAWA MISYJNA
1. Wyznaczcie mi Barnabę i Szawła (Dz 13,2) [91]
2. Odpłynęli na Cypr i przybyli do Salaminy; przeszli przez całą wyspę aż do Pafos (Dz 13,4.6) [94]
3. Szaweł, który również zwie się Paweł (Dz 13,9) [100]
4. Przybyli do Perge (Dz 13,13) [102]
5. Dotarli do Antiochii Pizydyjskiej (Dz 13,14) [106]
6. Słuchajcie, Izraelici, i wy, którzy boicie się Boga (Dz 13,16) [109]
7. Przybyli do Ikonium (Dz 13,51) [119]
8. Zbiegli do miast Likaonii (Dz 14,6) [124]
9. Nazajutrz odszedł z Barnabą do Derbe, a potem wrócili do Listry, Ikonium i Antiochii [Pizydyjskiej] (Dz 14,20-21) [128]
10. Opowiedzieli, czego Bóg przez nich dokonał (Dz 14,27) [130]
IV KONFLIKT W KOŚCIELE ANTIOCHEŃSKIM I SOBÓR JEROZOLIMSKI
1. Jeżeli nie poddacie się obrzezaniu, nie możecie być zbawieni (Dz 15,1) [135]
2. Kiedy przybyli do Jeruzalem, zostali przyjęci przez Kościół (Dz 15,6) …. [139]
3. Zebrali się zatem apostołowie i starsi (Dz 15,6) [143]
4. Bóg wejrzał, by wziąć spośród narodów lud dla Imienia swego (Dz 15,14) . . [147]
5. Apostołowie i starsi bracia pozdrowienie braciom pochodzącym z pogan (Dz 15,23) [153]
6. Gdy Kefas przybył do Antiochii, otwarcie mu się sprzeciwiłem (Ga 2,11) . . [158]
V. DRUGA WYPRAWA MISYJNA
1. Wróćmy i zobaczmy, jak się mają bracia (Dz 15,36) [163]
2. Był tam pewien uczeń imieniem Tymoteusz (Dz 16,2) [166]
3. Przeszli przez Frygię i kraj galacki (Dz 16,6) [170]
4. Przepraw się do Macedonii i przyjdź nam z pomocą (Dz 16,9) [176]
5. W Filippi spędziliśmy jakiś czas (Dz 16,12) [180]
6. Słuchała też pewna kobieta imieniem Lidia, pochodząca z Tiatyry (Dz 16,14) [183]
7. Ci ludzie są sługami Boga Najwyższego (Dz 16,17) [186]
8. Idąc przez Amfipolis i Apollonię, przybyli do Tesaloniki (Dz 17,1) [194]
9. Mesjasz miał cierpieć i powstać z martwych (Dz 17,3) [197]
10. Bracia natychmiast, w nocy, wysłali Pawła i Sylasa do Berei (Dz 17,10) . . [204]
11. Odprowadzający towarzyszyli Pawłowi aż do Aten (Dz 17,15) [208]
12. Mężowie Ateńczycy, widzę, że pod każdym względem jesteście wielce pobożni (Dz 17,22) [214]
13. Po tym wszystkim opuścił Ateny i udał się do Koryntu (Dz 18,1) [220]
14. Paweł, Sylwan i Tymoteusz do Kościoła Tesaloniczan (1 Tes 1,1) [225]
PIERWSZY LIST DO TESALONICZAN
15. Nie lękaj się, lecz nauczaj i nie milcz, bo Ja jestem z tobą (Dz 18,9-10) [230]
16. Bracia, zawsze winniśmy Bogu za was dziękować (2 Tes 1,3) [235]
DRUGI LIST DO TESALONICZAN
17. W Kenchrach ostrzygł głowę, bo złożył taki ślub (Dz 18,18) [238]
VI. TRZECIA WYPRAWA MISYJNA
1. Paweł obchodził kolejno krainę galacką oraz Frygię, umacniając wszystkich uczniów (Dz 18,23) [243]
2. Pewien Żyd imieniem Apollos przybył do Efezu (Dz 18,24) [246]
3. Paweł po przejściu krain w głębi lądu dotarł do Efezu (Dz 19,1) [249]
4. Niektórzy zaczęli przed całym zgromadzeniem złorzeczyć przeciw tej Drodze (Dz 19,9) [253]
5. Do wolności wyzwolił nas Chrystus (Ga 5,1) [257]
LIST DO GALATÓW
6. Jezusa znam i Paweł jest mi znany, a wy kim jesteście? (Dz 19,15) [267]
7. My głosimy Chrystusa ukrzyżowanego (1 Kor 1,23) [271]
PIERWSZY LIST DO KORYNTIAN
8. Miasto Efez oddaje cześć wielkiej Artemidzie i posągowi, który spadł z nieba (Dz 19,35) [294]
9. Ile tylko obietnic Bożych, wszystkie w Jezusie Chrystusie są „tak” (2 Kor 1,19) [300]
DRUGI LIST DO KORYNTIAN
10. Pokrzepiał ich szczodrze słowem, a potem przybył do Grecji (Dz 20,2) [305
11. Czyż Bóg odrzucił lud swój? Żadną miarą! (Rz 11,1) [308]
LIST DO RZYMIAN
12. Paweł postanowił wracać przez Macedonię (Dz 20,3) [316]
13. W pierwszym dniu tygodnia zebraliśmy się na łamanie chleba (Dz 20,7) . [318]
14. Wysławszy z Miletu wiadomość do Efezu, zaprosił do siebie starszych Kościoła (Dz 20,17) [322]
15. Przybyliśmy do Tyru, gdzie statek zostawiał swój towar (Dz 21,3) [329]
16. Dotarliśmy z Tyru do Ptolemaidy i pozostaliśmy jeden dzień, a potem przybyliśmy do Cezarei (Dz 21,7-8) [333]
17. Przecież ja jestem gotów umrzeć dla imienia Pana Jezusa (Dz 21,13) …. [337]
VII. ARESZTOWANIE PAWŁA W JEROZOLIMIE
1. Paweł udał się razem z nami do Jakuba (Dz 21,18) [341]
2. Zobaczyli go na terenie świątyni Żydzi z Azji (Dz 21,27) [348]
3. Kiedy całkowicie się uciszyli, przemówił do nich w języku Hebrajczyków (Dz 21,40) [352]
4. Usunąć takiego z powierzchni ziemi! Nie godzi się, by taki żył! (Dz 22,22) [360]
5. Patrząc śmiało, Paweł przemówił do Sanhedrynu (Dz 23,1) [363]
6. Odwagi! Jak bowiem świadczyłeś o Mnie w Jerozolimie, tak trzeba, abyś i w Rzymie zaświadczył (Dz 23,11) [372]
VIII. PAWEŁ JAKO WIĘZIEŃ W CEZAREI NADMORSKIEJ
1. Przybyli do Cezarei, wręczyli list namiestnikowi i przekazali mu Pawła (Dz 23,33) [381]
2. Przybył arcykapłan Ananiasz razem z kilkoma starszymi i retorem, niejakim Tertullosem (Dz 24,1) [383]
3. Zgodnie z tą drogą, nazywaną przez nich sektą, oddaję cześć Bogu moich ojców (Dz 24,14) [388]
4. Przybył Feliks z Druzyllą, swoją żoną, która była Żydówką (Dz 24,24) [393]
5. Wszystko mogę w Tym, który mnie umacnia (Flp 4,13) [398]
LIST DO FILIPIAN
6. Proszę cię za moim dzieckiem – za tym, którego zrodziłem w kajdanach (Flm 10) [401]
LIST DO FILEMONA
7. Pamiętajcie o moich kajdanach (Kol 4,8) [402]
LIST DO KOLOSAN
8. Łaską bowiem jesteście zbawieni przez wiarę (Ef 2,8) [406]
LIST DO EFEZJAN
9. Odwołałeś się do Cezara, do Cezara się udasz (Dz 25,12) [411]
10. Agryppa rzekł do Festusa: „Chciałbym i ja posłuchać tego człowieka” (Dz 25,22) [415]
11. Paweł, wyciągnąwszy rękę, rozpoczął obronę (Dz 26,1) [418]
12. Objawiłem się tobie, aby cię wybrać na sługę i świadka tego, co już
ujrzałeś, i tego, co ci jeszcze zostanie ukazane (Dz 26,16) [422]
IX. W DRODZE DO RZYMU
1. Weszliśmy na statek adramyteński, mający płynąć do portów wzdłuż Azji, i odpłynęliśmy (Dz 27,2) [429]
2. Setnik znalazł statek aleksandryjski, który płynął do Italii, i umieścił nas na nim (Dz 27,6) [433]
3. Setnik ufał bardziej sternikowi i właścicielowi statku niż słowom Pawła (Dz 27,11) [436]
4. Nie lękaj się, Pawle, ty musisz stanąć przed Cezarem (Dz 27,24) [439]
5. Po ocaleniu dowiedzieliśmy się, że wyspa nazywa się Malta (Dz 28,1) [443]
6. Gdy dopłynęliśmy do Syrakuz, zatrzymaliśmy się na trzy dni (Dz 28,12) . . [448]
7. Płynąc wzdłuż wybrzeża, dotarliśmy do Regium, a w dwa dni do Puteoli (Dz 28,13) [449]
8. Bracia wyszli nam naprzeciw aż do Forum Appiusza i Trzech Gospód (Dz 28,15) [451]
X. PAWEŁ W RZYMIE
1. Gdy weszliśmy do Rzymu, pozwolono Pawłowi zamieszkać osobno (Dz 28,16) [455]
2. Dla nadziei Izraela dźwigam te kajdany (Dz 28,20) [457]
3. Paweł wykładał im, dając świadectwo o Królestwie Bożym (Dz 28,23) …. [461]
4. Przez dwa pełne lata Paweł pozostał w wynajętym przez siebie mieszkaniu (Dz 28,30) [466]
5. Wybiorę się do Hiszpanii i was odwiedzę (Rz 15,28) [470]
6. Biskup powinien być, jako włodarz Boży, człowiekiem nienagannym (Tt 1,5) [472]
LIST DO TYTUSA
7. Nic nie przynieśliśmy na ten świat, nic też nie możemy wynieść (1 Tm 6,7) [474]
PIERWSZY LIST DO TYMOTEUSZA
8. Krew moja już ma być wylana na ofiarę, a chwila mojej rozłąki nadeszła (2 Tm 4,6) [475]
DRUGI LIST DO TYMOTEUSZA
9. W tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna (Hbr 1,2) [478]
10. I w życiu więc, i w śmierci należymy do Pana (Rz 14,8) [481]
Wybrana bibliografia [489]
Mapy [491]