Tosca Lee, Królowa Saby, tłum. Anna Wawrzyniak-Kędziorek, Wydawnictwo św. Wojciecha, Poznań 2016, ss. 368 [ebook].
Na naszej stronie promujemy rodzimych i zagranicznych autorów literatury pięknej inspirowanej tekstami Pisma Świętego. Pisaliśmy wcześniej o książce Lee poświęconej Judaszowi, a teraz o królowej Saby. Widzimy zatem, że amerykańska autorka wybiera sobie postaci intrygujące, tajemnicze, budzące kontrowersyjne pytania.
Kim była królowa Saby? Pojawia się kilka razy w Starym i Nowym Testamencie. Jezus nazywa ją „królową z Południa”, która miała przybyć z „krańców ziemi” (Mt 12, 42, Łk 11, 31). Jej postać występuje w arabskim folklorze jako Bilkis, natomiast u Etiopczyków jako Makeda, stanowiąc jeden z fundamentów ich tożsamości: według legendy miała z Salomonem syna i stała się założycielką dynastii (habr. szeba`; akad. Saba). Było to najważniejsze królestwo południowej Arabii (VIII-II w. przed Chr.). Jego mieszkańcy to Sabejczycy (Jl 4, 8; Hi 1, 15), znani z inskrypcji asyryjskich. W tradycji biblijnej ich przodkami był Saba, potomek Kusza z rodu Chama (Rdz 10, 7; 1 Krn 1, 9) bądź też syn Joktana z rodu Ketury (Rdz 25, 3; 1 Krn 1, 32). Pierwotnie chodziło zapewne o różne plemiona arabskie, z których powstało później królestwo Saby w południowo-zachodniej części Arabii, na terenie dzisiejszego Jemenu (zob. A. Tronina, P. Walewski, Biblijne nazwy osobowe i topograficzne. Słownik etymologiczny, Edycja św. Pawła, Częstochowa 2009, 228; Słownik wiedzy biblijnej, red. B.M. Metzger, M.D. Coogan, Warszawa 2004, 695).
Jezus, mówiąc o znakach pokuty i nawrócenia, przywołuje postać proroka Jonasza i królowej z Południa, która "wystąpi na sądzie z ludźmi z tego pokolenia i potępi ich, bo ona przybyła z krańców ziemi, aby słuchać mądrości Salomona. A przecież tu jest ktoś większy niż Salomon" (Łk 11, 31). Mistrz przekonuje więc uczniów, że Jego nauka ma o wiele większą moc niż słowa Jonasza czy Salomona, a mimo to ludzie trwają w uporze i nie chce się nawrócić. Tajemnicza królowa Saby podejmuje jednak trud dalekiej podróży, by na własne uszy "przekonać się o prawdziwości otrzymanego pouczenia" (por. Łk 1, 4). W jej przypadku chodzi o przekonanie się o bogactwie pouczeń wielkiego króla Salomona, zaś w przypadku naocznych świadków życia i działalności Jezusa chodzi o objawienie mądrości Syna Bożego. Na pytanie: Kiedy na tych ludziach spełni się nawoływanie Jonasza czy wypełni się mądrość Salomona? Ze słów Jezusa wynika, że dopiero w czasie Sądu Ostatecznego. Wtedy Jezus objawi się w chwale i nikt nie będzie już mógł wątpić w to, że jest Bogiem. Szczęśliwi są zatem ci, którzy w czasie sądu okażą się wiernymi uczniami Jezusa. Tych natomiast, którzy Go odrzucili, czeka wyrok.
Jak widzimy tajemnicza postać "królowej z Południa" ma swoje znaczenie w życiu każdego wierzącego. Chodzi o jej wierność i posłuszeństwo prawdzie oraz determinację w poszukiwaniu Mądrości Bożej, która jest najpiękniejszym darem (Ps 72, 10n).
Jak postać królowej przedstawia autorka powieści?
Główną bohaterką powieści jest kobieta, która sama opowiada historię swojego życia. Opowieść rozpoczyna się od wspomnienia dzieciństwa w Maribie (stolicy Saby), wzmiance o rodzicach, przedwczesnej śmierci matki, knowań macochy, bolesnych doświadczeń związanych z życiem na dworze, intryg, knowań. W uszach księżniczki powraca przestroga matki: "Piękno to broń, z której nie można korzystać wiecznie (...) mądrość jest trwalsza, a zatem o wiele cenniejsza". Księżniczka Bilkis, Córa Księżyca, a później Makeda, szybko opuszcza dom ojca i udaje się do Puntu (na terenie dzisiejszego Jemenu lub Etiopii). Na wygnaniu przygotowywany był jednak zamach stanu i powrót księżniczki do królestwa. Ogłosiła się arcykapłanką boga Almaqaha, by zdobyć władzę i posłuch wśród plemion pustyni. Po zwycięskiej bitwie pod Meribą została obwołana królową zjednoczonego królestwa Saby. Barwne opisy przyrody pustynnej mieszają się z intrygami dworu, odbudową potęgi królestwa i miłosnymi wspomnieniami. Królowa rządzi mądrze i zdecydowanie swoim królestwem, powoli zdobywa uznanie i sławę, która dociera do najdalszych krańców ziemi. W samotności rodzą się jednak pytania o sens i istotę życia, pytania o relacje człowieka do Boga: "Powiedz mi - pyta kapłana - w jaki sposób bogowie wyzbywają się chęci bycia poznanymi i zamiast tego zawierają z nami układy. Jak mam przetrwać choćby godzinę bez wołania do nich: dlaczego?". Królowa Saby postanawia rządzić nowymi sposobami: poprzez handel, bogactwo, wiedzę, naukę i ówczesną "reklamę" (propagandę) - opowieści kupców. Olśniła kupców z różnych stron świata bogactwem, o którym zaświadczył później Psalmista (Salomon?): "(...) królowie Szeby i Saby złożą daninę. I oddadzą mu pokłon wszyscy królowie, wszystkie narody będą mu służyły (...). Przeto będzie żył i dadzą mu złoto z Saby, zawsze będą się modlić za niego, nieustannie mu błogosławić" (Ps 72, 10. 15). Odtąd rodzi się specyficzna rywalizacja pomiędzy Sabą a Izraelem, pomiędzy królową Saby a królem Salomonem.
W X w. przed Chr. jako królowa Saby odwiedza królestwo Izraela, by poznać kraj i nawiązać z nim stosunki dyplomatyczne. Prowadzi błyskotliwe dialogi z królem Salomonem: "O jakże szczęśliwi twoi poddani! Jakże szczęśliwe twoje żony! Jakże szczęśliwi twoi słudzy, którzy zawsze znajdują się w twojej obecności i wsłuchują się w twoją mądrość" - wyznaje królowa (1 Krl 10, 8; por. 10, 1-13; 2 Krn 9, 1-12). Siłą rzeczy narracja budowana jest na niewielu wzmiankach Biblii, na bogactwie tradycji Bliskiego Wschodu oraz intuicji literackiej Autorki. Sensacyjne "wyprowadzenie" królowej Saby w Arce Przymierza niesionej przez lewitów z ogarniętej buntem i rozruchami Jerozolimy jest dobitym tego dowodem. Motyw Królowej z Południa oraz Arki Przymierza pojawia się w Biblii, Koranie i dziele Nebra Nagast (Chwała królów), w której opisano historię dynastii salomońskiej panującej w Etiopii oraz rzekome pojawienie się Arki Przymierza właśnie w tym kraju. Trwają badania i spory na temat zniknięcia arki i miejsca jej przechowywania (por. G. Hanock, Znak i pieczęć: na tropie zaginionej Arki Przymierza, Prima 1999; K. Mozgol, Arka Przymierza, w: Życie religijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublii 1999, 37-65). Nie można odmówić autorce powieści znajomości historii, geografii czy kultury Biskiego Wschodu (por. Posłowie i Nota do Autorki oraz Dodatkowe źródła). Kolejny raz Tosca Lee skonstruowała "barwną opowieść o kobiecie, która dzięki niezwykłej inteligencji, mądrości i odwadze z młodej, poddanej tragicznym doświadczeniom dziewczyny przeistacza się w budzącą respekt władczynię" (E. Kabiesz).
Od królowej z Południa można uczyć się hartu ducha, konsekwencji w dążeniu do prawdy, odwagi i mądrych życiowych wyborów tego, co najważniejsze i wiecznie trwałe. Tak więc nie ulotne piękno, ale nieprzemijająca mądrość jest "perłą" diademu królowej Saby.
ks. Jan Kochel
Od wydawcy
Bilkis, Córa Księżyca. Makeda, Kobieta Ognia. Pełna życia, ale samotna. Niezależna, poszukująca mądrości. Aby zapewnić dalszy dobrobyt swojemu ludowi, dumna Bilkis, królowa ociekającej bogactwami Saby, jest gotowa wybrać się w wielomiesięczną podróż do nieznanego kraju Izraelitów i stawić czoła jego władcy, Salomonowi. W trakcie rozmów z królem pokazuje swój niezwykły talent polityczny. Ich polemiki to starcia dwóch światłych umysłów znacznie wyprzedzających swoją epokę. Dodatkowo pomiędzy Bilkis i Salomonem rodzi się wielkie uczucie…
Tosca Lee – okrzyknięta przez krytyków bestsellerową autorką „New York Timesa”. Wielokrotnie nagradzana za swe powieści, ceniona za kunszt pisarski; jej bohaterowie są wielowymiarowi, a historie dopracowane w najdrobniejszych szczegółach.
Tosca Lee mieszka w Midwest.Na naszej stronie promujemy rodzimych i zagranicznych autorów literatury pięknej inspirowanej tekstami Pisma Świętego. Pisaliśmy wcześniej o książce Lee poświęconej Judaszowi, a teraz o królowej Saby. Widzimy zatem, że amerykańska autorka wybiera sobie postaci intrygujące, tajemnicze, budzące kontrowersyjne pytania.
Kim była królowa Saby? Pojawia się kilka razy w Starym i Nowym Testamencie. Jezus nazywa ją „królową z Południa”, która miała przybyć z „krańców ziemi” (Mt 12, 42, Łk 11, 31). Jej postać występuje w arabskim folklorze jako Bilkis, natomiast u Etiopczyków jako Makeda, stanowiąc jeden z fundamentów ich tożsamości: według legendy miała z Salomonem syna i stała się założycielką dynastii (habr. szeba`; akad. Saba). Było to najważniejsze królestwo południowej Arabii (VIII-II w. przed Chr.). Jego mieszkańcy to Sabejczycy (Jl 4, 8; Hi 1, 15), znani z inskrypcji asyryjskich. W tradycji biblijnej ich przodkami był Saba, potomek Kusza z rodu Chama (Rdz 10, 7; 1 Krn 1, 9) bądź też syn Joktana z rodu Ketury (Rdz 25, 3; 1 Krn 1, 32). Pierwotnie chodziło zapewne o różne plemiona arabskie, z których powstało później królestwo Saby w południowo-zachodniej części Arabii, na terenie dzisiejszego Jemenu (zob. A. Tronina, P. Walewski, Biblijne nazwy osobowe i topograficzne. Słownik etymologiczny, Edycja św. Pawła, Częstochowa 2009, 228; Słownik wiedzy biblijnej, red. B.M. Metzger, M.D. Coogan, Warszawa 2004, 695).
Jezus, mówiąc o znakach pokuty i nawrócenia, przywołuje postać proroka Jonasza i królowej z Południa, która "wystąpi na sądzie z ludźmi z tego pokolenia i potępi ich, bo ona przybyła z krańców ziemi, aby słuchać mądrości Salomona. A przecież tu jest ktoś większy niż Salomon" (Łk 11, 31). Mistrz przekonuje więc uczniów, że Jego nauka ma o wiele większą moc niż słowa Jonasza czy Salomona, a mimo to ludzie trwają w uporze i nie chce się nawrócić. Tajemnicza królowa Saby podejmuje jednak trud dalekiej podróży, by na własne uszy "przekonać się o prawdziwości otrzymanego pouczenia" (por. Łk 1, 4). W jej przypadku chodzi o przekonanie się o bogactwie pouczeń wielkiego króla Salomona, zaś w przypadku naocznych świadków życia i działalności Jezusa chodzi o objawienie mądrości Syna Bożego. Na pytanie: Kiedy na tych ludziach spełni się nawoływanie Jonasza czy wypełni się mądrość Salomona? Ze słów Jezusa wynika, że dopiero w czasie Sądu Ostatecznego. Wtedy Jezus objawi się w chwale i nikt nie będzie już mógł wątpić w to, że jest Bogiem. Szczęśliwi są zatem ci, którzy w czasie sądu okażą się wiernymi uczniami Jezusa. Tych natomiast, którzy Go odrzucili, czeka wyrok.
Jak widzimy tajemnicza postać "królowej z Południa" ma swoje znaczenie w życiu każdego wierzącego. Chodzi o jej wierność i posłuszeństwo prawdzie oraz determinację w poszukiwaniu Mądrości Bożej, która jest najpiękniejszym darem (Ps 72, 10n).
Jak postać królowej przedstawia autorka powieści?
Główną bohaterką powieści jest kobieta, która sama opowiada historię swojego życia. Opowieść rozpoczyna się od wspomnienia dzieciństwa w Maribie (stolicy Saby), wzmiance o rodzicach, przedwczesnej śmierci matki, knowań macochy, bolesnych doświadczeń związanych z życiem na dworze, intryg, knowań. W uszach księżniczki powraca przestroga matki: "Piękno to broń, z której nie można korzystać wiecznie (...) mądrość jest trwalsza, a zatem o wiele cenniejsza". Księżniczka Bilkis, Córa Księżyca, a później Makeda, szybko opuszcza dom ojca i udaje się do Puntu (na terenie dzisiejszego Jemenu lub Etiopii). Na wygnaniu przygotowywany był jednak zamach stanu i powrót księżniczki do królestwa. Ogłosiła się arcykapłanką boga Almaqaha, by zdobyć władzę i posłuch wśród plemion pustyni. Po zwycięskiej bitwie pod Meribą została obwołana królową zjednoczonego królestwa Saby. Barwne opisy przyrody pustynnej mieszają się z intrygami dworu, odbudową potęgi królestwa i miłosnymi wspomnieniami. Królowa rządzi mądrze i zdecydowanie swoim królestwem, powoli zdobywa uznanie i sławę, która dociera do najdalszych krańców ziemi. W samotności rodzą się jednak pytania o sens i istotę życia, pytania o relacje człowieka do Boga: "Powiedz mi - pyta kapłana - w jaki sposób bogowie wyzbywają się chęci bycia poznanymi i zamiast tego zawierają z nami układy. Jak mam przetrwać choćby godzinę bez wołania do nich: dlaczego?". Królowa Saby postanawia rządzić nowymi sposobami: poprzez handel, bogactwo, wiedzę, naukę i ówczesną "reklamę" (propagandę) - opowieści kupców. Olśniła kupców z różnych stron świata bogactwem, o którym zaświadczył później Psalmista (Salomon?): "(...) królowie Szeby i Saby złożą daninę. I oddadzą mu pokłon wszyscy królowie, wszystkie narody będą mu służyły (...). Przeto będzie żył i dadzą mu złoto z Saby, zawsze będą się modlić za niego, nieustannie mu błogosławić" (Ps 72, 10. 15). Odtąd rodzi się specyficzna rywalizacja pomiędzy Sabą a Izraelem, pomiędzy królową Saby a królem Salomonem.
W X w. przed Chr. jako królowa Saby odwiedza królestwo Izraela, by poznać kraj i nawiązać z nim stosunki dyplomatyczne. Prowadzi błyskotliwe dialogi z królem Salomonem: "O jakże szczęśliwi twoi poddani! Jakże szczęśliwe twoje żony! Jakże szczęśliwi twoi słudzy, którzy zawsze znajdują się w twojej obecności i wsłuchują się w twoją mądrość" - wyznaje królowa (1 Krl 10, 8; por. 10, 1-13; 2 Krn 9, 1-12). Siłą rzeczy narracja budowana jest na niewielu wzmiankach Biblii, na bogactwie tradycji Bliskiego Wschodu oraz intuicji literackiej Autorki. Sensacyjne "wyprowadzenie" królowej Saby w Arce Przymierza niesionej przez lewitów z ogarniętej buntem i rozruchami Jerozolimy jest dobitym tego dowodem. Motyw Królowej z Południa oraz Arki Przymierza pojawia się w Biblii, Koranie i dziele Nebra Nagast (Chwała królów), w której opisano historię dynastii salomońskiej panującej w Etiopii oraz rzekome pojawienie się Arki Przymierza właśnie w tym kraju. Trwają badania i spory na temat zniknięcia arki i miejsca jej przechowywania (por. G. Hanock, Znak i pieczęć: na tropie zaginionej Arki Przymierza, Prima 1999; K. Mozgol, Arka Przymierza, w: Życie religijne w Biblii, red. G. Witaszek, Lublii 1999, 37-65). Nie można odmówić autorce powieści znajomości historii, geografii czy kultury Biskiego Wschodu (por. Posłowie i Nota do Autorki oraz Dodatkowe źródła). Kolejny raz Tosca Lee skonstruowała "barwną opowieść o kobiecie, która dzięki niezwykłej inteligencji, mądrości i odwadze z młodej, poddanej tragicznym doświadczeniom dziewczyny przeistacza się w budzącą respekt władczynię" (E. Kabiesz).
Od królowej z Południa można uczyć się hartu ducha, konsekwencji w dążeniu do prawdy, odwagi i mądrych życiowych wyborów tego, co najważniejsze i wiecznie trwałe. Tak więc nie ulotne piękno, ale nieprzemijająca mądrość jest "perłą" diademu królowej Saby.
ks. Jan Kochel
Od wydawcy
Bilkis, Córa Księżyca. Makeda, Kobieta Ognia. Pełna życia, ale samotna. Niezależna, poszukująca mądrości. Aby zapewnić dalszy dobrobyt swojemu ludowi, dumna Bilkis, królowa ociekającej bogactwami Saby, jest gotowa wybrać się w wielomiesięczną podróż do nieznanego kraju Izraelitów i stawić czoła jego władcy, Salomonowi. W trakcie rozmów z królem pokazuje swój niezwykły talent polityczny. Ich polemiki to starcia dwóch światłych umysłów znacznie wyprzedzających swoją epokę. Dodatkowo pomiędzy Bilkis i Salomonem rodzi się wielkie uczucie…
Tosca Lee – okrzyknięta przez krytyków bestsellerową autorką „New York Timesa”. Wielokrotnie nagradzana za swe powieści, ceniona za kunszt pisarski; jej bohaterowie są wielowymiarowi, a historie dopracowane w najdrobniejszych szczegółach.
