Ogrodnik - Czesława Miłosza

2018-01-29

(por. Czesław Miłosz, To, Kraków 2000).

Wiersz ukazuje obraz człowieka żyjącego w świecie, w którym istnieje osobowe dobro – Bóg oraz osobowe zło – szatan, nazwany przez poetę księciem i władcą tej ziemi. Człowiek z jednej strony doświadcza nieustannej opieki Boga, który pragnie nadać jego życiu właściwy kierunek, zapewnić mu rozwój, ostrzec go przed niebezpieczeństwem i uchronić przed złem. Z drugiej strony natomiast doświadcza działania szatana, który próbuje go zwodzić. Idąc za głosem szatana człowiek zaczyna ulegać złudnemu przekonaniu, że sam jest bogiem. Prowadzi go to do samolubnej miłości i zbrodni. Przymiot boskości nigdy nie stanie się jego udziałem. Człowiek jawi się jedynie jako ułomna karykatura boga.

Autor wiersza zwraca także uwagę na fakt, że człowiek jest istotą wolną. Wolność jest darem otrzymanym od Stwórcy. Bóg z wielką troską obserwuje człowieka i pomaga mu kroczyć właściwą drogą, ale w żaden sposób nie determinuje jego życiowych wyborów. Człowiek, ukazany przez Czesława Miłosza, nie potrafi właściwie używać daru wolności. Wybiera zło. Nie dostrzega troski i dobroci Boga, łatwo ulega sugestiom szatana. Ciągle ma jednak możliwość powrotu na drogę wiodącą do szczęścia, które przygotował dla niego Bóg. Trudności, z jakimi musi zmierzyć się w dotychczasowym życiu, prowadzą go do ostatecznego szczęścia, ukazanego w obrazie ogrodu pachnącego szałwią i tymiankiem.

Analizując obraz człowieka nakreślony w wierszu "Ogrodnik" można stwierdzić, że człowiek to istota rozumna i wolna. Właściwym i ostatecznym stanem jego bytowania jest nieśmiertelność i doskonałe szczęście. Jest powołany i zdolny do relacji z Bogiem oraz innymi ludźmi. Wolność nie determinuje go jednak do nawiązywania takich relacji. Kierując się wolnością człowiek może stać się egoistą w relacjach międzyludzkich oraz odwrócić się od Boga, czyniąc siebie samego bogiem.

Antropologia pedagogiczna podejmuje refleksję nad człowiekiem w aspekcie wychowania. Proponowane w niniejszym opracowaniu postulaty dla antropologii pedagogicznej stanowią przede wszystkim próbę wskazania pewnych priorytetów, jakie należy uwzględnić w procesie wychowania, mając na względzie charakterystykę człowieka odczytaną z treści analizowanego wiersza Czesława Miłosza.

Pierwszy postulat zakłada uwzględnienie w procesie wychowania faktu, że człowiek jest istotą otwartą na transcendencję, zdolną do nawiązania osobowej relacji z Bogiem. Skoro życie człowieka ma w Bogu swój początek i zarazem ostateczne spełnienie, to oczywiste, że wychowanie powinno zmierzać do kształtowania w człowieku postaw wyrażających miłość, wdzięczność i szacunek wobec Boga. Istotnym priorytetem wychowawczym powinno być zatem wychowanie religijne. Człowiek powinien posiąść nie tylko odpowiedni zasób wiedzy na temat Boga, ale również wypracować w sobie praktyczne umiejętności, przez które będzie wyrażał swój stosunek do Boga i rozwijał relację z Nim. Chodzi przede wszystkim o to, by wychować człowieka do modlitwy oraz świadomego uczestnictwa w kulcie religijnym, a także życia zgodnego z wyznawaną wiarą.

Trzeci postulat domaga się uwzględnienia wolności człowieka. Konsekwencją wolności jest możliwość dokonywania wyborów, które przekładają się na funkcjonowanie człowieka w społeczeństwie, stosunek do przyjętych w danej społeczności praw i obyczajów, prezentowane poglądy polityczne oraz postawy religijno – moralne. Wychowanie, które ograniczy się tylko do utwierdzenia człowieka w przekonaniu, że jest istotą wolną i sam może decydować o własnym życiu, nie osiągnie właściwych celów. Człowieka trzeba nauczyć właściwego rozumienia wolności i odpowiedzialnego korzystania z tego daru. Błędy, które człowiek popełnia na skutek niewłaściwego używania własnej wolności, wynikają często z tego, że człowiek nie umie przewidywać konsekwencji podejmowanych decyzji. Należy zatem podejmować takie działania wychowawcze, które nauczą człowieka odpowiedzialności za własne czyny i ukształtują w nim zdolność podejmowania refleksji nad ich konsekwencjami. Mówiąc o konsekwencjach ludzkich decyzji nie można pominąć kwestii odpowiedzialności moralnej, która nie zamyka się w granicach życia doczesnego, ale może mieć decydujący wpływ na sytuację, w jakiej człowiek, obdarzony duszą nieśmiertelną, znajdzie się po swojej śmierci.

Refleksja nad człowiekiem, podejmowana w ramach antropologii pedagogicznej, powinna stanowić pewien impuls pobudzający do konkretnych, praktycznych działań wychowawczych, uwzględniających aktualną sytuację człowieka. Jednym ze źródeł inspiracji dla antropologii pedagogicznej mogą stać się obrazy człowieka obecne w różnych dziedzinach kultury.

W powyższym opracowaniu posłużono się treścią wiersza "Ogrodnik" Czesława Miłosza. Otwarte pozostaje pytanie: czy tekst ten może stanowić klasykę w mówieniu o człowieku? Warto jednak zauważyć, że z treści tego wiersza wyłania się bardzo czytelny obraz człowieka. Jest on spójny z wizją człowieka ukazaną w Biblii. Odzwierciedla również sytuację człowieka współczesnego. Niewątpliwie dzieło to jest konkretnym przykładem, że w polskiej literaturze XX wieku obecne są refleksje na temat człowieka, które mogą stać się inspiracją dla skutecznych działań wychowawczych.