Męczennicy XX wieku na znaczkach pocztowych
2025-05-29
Wiek XX stał się nowym okresem męczenników za wiarę i z miłości do bliźniego. Statystyki potwierdzają, że w tym czasie było ich więcej niż w dziewiętnastu poprzednich wiekach. Prześladowanie chrześcijan jest obecnie powszechne i obejmuje wiele krajów i kontynentów. Potwierdzają się słowa Jezusa: "Jeżeli Mnie prześladowali, to i was będą prześladować" (J 15,20). Kościół w Polsce stał się areną prześladowań, zwłaszcza podczas II wojny światowej. Mordy, gwałty i okrutne męczeństwo dotknęło nasz kraj ze strony nazistowskich Niemiec i sowieckiej Rosji. Zbrodniczy pakt przyniósł nowy "posiew męczenników" z tej ziemi. Świadectwo męczenników trwa jako dążenie do "wysokiej miary zwyczajnego życia chrześcijańskiego" (NMI 31). Poczta Polska utrwaliła liczne grono błogosławionych i świętych męczenników, o których należy pamiętać i stawiać jako wzór dla nowych pokoleń chrześcijan.
1. Nowe martyrologium Kościoła
Z okazji Wielkiego Jubileuszu 2000 Jan Paweł II w Liści apostolskim "Tertio Millennio Adveniente" (1994) wysunął postulat utrwalenia świadectwa męczenników w specjalnych martyrologiach. Papież pisał: "Kościół pierwszego tysiąclecia zrodził się z krwi męczenników: Sanguis martyrum - semen christianorum (Tertulin, Apol. 50,13). (...) U kresu drugiego tysiąclecia Kościół znowu stał się Kościołem męczenników. Prześladowania ludzi wierzących - kapłanów, zakonników i świeckich - zaowocowały wielkim posiewem męczenników w rożnych częściach świata. Świadectwo dawane Chrystusowi aż do przelania krwi, stało się wspólnym dziedzictwem zarówno katolików, jak prawosławnych, anglikanów i protestantów... To świadectwo nie może zostać zapomniane. Kościół pierwszych wieków, chociaż natrafiał na tyle trudności organizacyjnych, bardzo zabiegał o to, ażeby utrwalić świadectwo męczenników w specjalnych martyrologiach. Poprzez wieki te martyrologia stale były uzupełniane, a w poczet świętych i błogosławionych Kościoła wchodzili już nie tylko ci, którzy przelali krew dla Chrystusa, ale także nauczyciele wiary, misjonarze, wyznawcy, biskupi, kapłani, dziewice, małżonkowie i dzieci" (TMA 37). Papież potwierdził potrzeba utrwalania katalogów świadków wiary i rozwijania "pedagogiki świętości" jako szczególnie pilnego zadania duszpasterskiego w Liście apostolskim Novo Millennio ineunte wydanym na zakończenie Wielkiego Jubileuszu (zob. NMI 30-31).
Martyrologium pierwszych wieków stanowiło podstawę kultu świętych (zob. Męczennicy pierwszych wieków chrześcijaństwa, Kraków 2020). Z biegiem czasu utrwalano chronologiczne spis wszystkich świętych i błogosławionych Kościoła w formie księgi liturgicznej, zawierających podstawowe informacje o wyniesionych na ołtarze, dacie obchodzonych uroczystości i formularzu liturgicznym. Powstawały martyrologia Kościołów lokalnych, np. Martyrologium syryjskiego (IV w.) czy Martyrologium Hieronymianum (V w.). Kolejnego wydania martyrologium, uproszczonego i wzbogaconego o nowych świętych, podjął się św. Beda Czcigodny (+735). W IX wieku opracowano nowe wydania tego typu ksiąg, m.in. martyrologium Usuarda. Po Soborze Trydenckim powstało tzw. Martyrologium rzymskie (Martyrologium Romanum) jako oficjalny spis wszystkich świętych i błogosławionych Kościoła Katolickiego. Wiązało się to z reformą kalendarza liturgicznego, dokonaną za sprawą papieża Grzegorza XIII (+1585). Kolejnej rewizji martyrologium dokonał papież Benedykt XIV (+1758). Po Soborze Watykańskim II oficjalne martyrologium rzymskie zostało ponownie uzupełnione i promulgowane w 2004 roku przez Jana Pawła II (zob. Martyrologium romanum, 2004, 844).
Przełom wieków XX/XXI przynosi nowe propozycje i inicjatywy utrwalania świadków wiary. Przykładem może być tzw. "martyrologium ekumeniczne", zainicjowane już przez Jana Pawła II (TMA 37; zob. Księga świadków: martyrologium ekumeniczne, 2004) oraz działalność Komisji ds. Nowych Męczenników – Świadków Wiary przy Dykasterii ds. Kanonizacyjnych (https://copch.pl/baza-wiedzy/wielkie-martyrologium-xxi-wieku).
Św. Jan Paweł II przypominał: "W naszym stuleciu wrócili męczennicy. A są to często męczennicy nieznani, jak gdyby <nieznani żołnierze> wielkiej sprawy Bożej. Jeśli to możliwe ich świadectwa nie powinny zostać zapomniane w Kościele (...) trzeba, ażeby Kościoły lokalne, zbierając konieczną dokumentację, uczyniły wszystko dla zachowania pamięci tych, którzy ponieśli męczeństw. Będzie to miało niewątpliwie charakter i wymowę ekumeniczną. Chyba najbardziej przekonywujący jest ten ekumenizm świętych, męczenników. Communio sanctorum mówi głośniej aniżeli podziały" (TMA 37).
Ten apel i ideę podjął papież Franciszek z okazji Roku Jubileuszowego 2025 w bulli Spes non confundit: "Najbardziej przekonujące świadectwo tej nadziei dają nam męczennicy,
którzy niezachwiani w wierze w zmartwychwstałego Chrystusa, byli w
stanie wyrzec się życia tu na ziemi, aby nie zdradzić swego Pana. Są oni
obecni we wszystkich wiekach i są liczni, być może bardziej niż
kiedykolwiek, w naszych czasach, jako wyznawcy życia, które nie zna
końca. Musimy strzec ich świadectwa, aby nasza nadzieja była owocna. Ci męczennicy, należący do różnych tradycji chrześcijańskich, są
także ziarnami jedności, ponieważ wyrażają ekumenizm krwi. Dlatego moim
gorącym życzeniem jest, aby podczas Jubileuszu nie zabrakło celebracji
ekumenicznej, która umożliwi ukazanie bogactwa świadectwa tych
męczenników" (nr 20).
Papież Franciszek wprowadził nową kategorię uznania męczenników, tj. poprzez „ofiarowanie życia”. Kategoria ta została wprowadzona 11 lipca 2017 r.
jako nowa forma procedury beatyfikacyjnej i kanonizacyjnej (zob. Lis apostolski w formie «motu proprio» Maiorem hac dilectionem). Obejmuje
ona tych chrześcijan, którzy z pełną świadomością i wolną wolą poświęcili
swoje życie dla innych, aż do śmierci męczeńską: "Ofiarowanie życia jest nowym powodem do wszczęcia procesu beatyfikacyjnego i kanonizacyjnego, odrębnym od przypadków dotyczących męczeństwa i heroiczności cnót (art. 1). Kościół uznaje ich życie za przykład heroicznej miłości
bliźniego, aby doszło do beatyfikacji, wymagane jest spełnienie pięciu kryteriów (zob. art 2). Dzisiaj coraz częściej przyjęcie tej formy pomaga w zakończeniu procesów kanonicznych.
Wyrazem postulowanej "pedagogiki świętości" są różne formy kształtowania świadomości współczesnych chrześcijan. Służą temu popularne publikacje i instytucje zdolne dostosować się do współczesnych czasów i osób, np. platformy, blogi i serwisy internetowe oraz tradycyjna forma prezentacji świętych, tj. utrwalenie ich na znaczkach pocztowych (filatelistyka). Przyjrzyjmy się polskim męczennikom XX i XXI wieku na znaczkach polskich i zagranicznych.
2. Najbardziej popularni męczennicy - św. Maksymilian Kolbe i bł. Jerzy Popiełuszko
W dziejach Rzeczpospolitej było wielu zacnych męczenników - patronów Ojczyzny, np. św. Wojciech, biskup i misjonarz i św. Stanisław, biskup krakowski. W najnowszej historii "utrwalili się" w świadomości zwłaszcza dwaj inni duchowni - św. Maksymilian Maria Kolbe (1894-1941), franciszkanin i męczennik Auschwitz oraz bł. Jerzy Popiełuszko (1947-1984), kapłan i męczennik reżimu komunistycznego w Polsce. Obydwaj też zostali najczęściej utrwaleni na znaczkach Poczty Polskiej i innych krajów.
Ojciec Kolbe urodził się 8 stycznia 1894 roku w Zduńskiej Woli, w rodzinie Juliusza i Marianny z Dąbrowskich. Na chrzcie otrzymał imię Rajmund. W dzieciństwie ujawniła się jego duchowa wrażliwość i prorocza wizja "dwóch koron" - zapowiedź heroiczności i męczeństwa. W 1907 r. wstąpił do seminarium franciszkanów konwentualnych we Lwowie. W trzy lata później rozpoczął nowicjat i otrzymał imię Maksymilian (1911), a gdy złożył uroczystą profesję przybrał jeszcze imię Maria (1914). Był to wyraz jego żywego kultu Niepokalanej Matki Kościoła. Odbył gruntowne studia filozoficzne i teologiczne we Lwowie i Rzymie na Uniwersytecie Gregoriańskim i Papieskim Fakultecie Teologicznym św. Bonawentury Seraficum (1912-1915). Tam uzyskał tytuł doktora. W Rzymie założył stowarzyszenie „Rycerstwo Niepokalanej”, którego głównym celem miało być
„uświęcenie wszystkich pod opieką i za pośrednictwem Niepokalanej, oraz
nawrócenie grzeszników, heretyków, schizmatyków, a przede wszystkim
masonów”. W 1918 r. otrzymał święcenia kapłańskie. Rok później w lipcu 1919 r. wrócił do kraju, gdy podjął obowiązki wykładowy i wychowawcy kleryków franciszkańskich w Krakowie. W styczniu 1922 r. rozpoczął wydawanie pisma "Rycerz Niepokalanej", główny organ stowarzyszenia (pod koniec lat 30. osiągnęło nakład prawie miliona egzemplarzy). Ukazywało się ono najpierw w Grodnie, a od 1927 r. w nowym ośrodku w Teresinie k. Warszawy. Tam powstał zupełnie nowy klasztor i seminarium misyjne - Niepokalanów. O. Maksymilian został przełożonym szybko rozrastającej się wspólnoty franciszkańskiej, która w dniu wybuchu II wojny światowej (1939) była największą wspólnotą zakonną na świecie i jedną z największych w całej historii Kościoła (ok. 750 zakonników). O. Maksymilian Kolbe, mimo słabego zdrowia był inicjatorem wielu nowatorskich dzieł formacyjnych i ewangelizacyjnych (m.in. prasa, radio, zapowiedz tele-wizji i transportu lotniczego). Drugi Niepokalanów powstał w roku 1930 w Nagasaki w Japonii. W planie były kolejne, w Indiach i
Chinach, ale przeszkodził temu wybuch wojny i zesłanie ojca Maksymiliana
do obozu (pierwszy raz został uwięziony w 1939 r., wywieziony do Łambinowic, a następnie do Ostrzeszowa, a drugi raz przez Gestapo w lutym 1941 r., uwięziony w Warszawie na Pawiaku, a w maju przewieziony do Auschwitz. Tam pod koniec lipca, w ciasnym bunkrze głodowym, powstało największe
jego „dzieło miłości” – oddał życie za drugiego człowieka, Franciszka
Gajowniczka. Dobity zastrzykiem trucizny w wigilię Wniebowzięcia NMP - 14 sierpnia 1941 o. Maksymilian dopełnił swej heroicznej ofiary, zgodnie z ewangelicznym przesłaniem swego Mistrza "nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich" (J 15,13).
Męczennik Auschwitz szybko został otoczony czcią, a po zakończeniu wojny - pod wpływem obcojęzyczny publikacji i inicjatyw różnych organizacji społeczno-religijnych - rozpoczęły się przygotowania do wszczęcia procesu beatyfikacyjnego. Uroczystej beatyfikacji w Rzymie przewodniczył 17 października 1971 r. papież Paweł VI. Natomiast kanonizacja, której przewodniczył Jana Paweł II, miała miejsce również w Rzymie 10 października 1982 roku (zob. A. Szafrańska, Święty naszych czasów: beatyfikacja i kanonizacja Ojca Maksymiliana Kolbego, Warszawa 1983; Ph. Maxence, Maksymilian Kolbe: kapłan, dziennikarz, męczennik (1894–1941), tłum. J.M. Kłoczowski, Warszawa 2013; T.P. Terlikowski, Maksymilian M. Kolbe. Biografia świętego męczennika, Kraków 2017).
W homilii w dniu kanonizacji Papież powiedział: „Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje
oddaje za przyjaciół (J 15, 13). [Ojcu Maksymilianowi] dane było w
sposób dosłowny wypełnić słowa Zbawiciela. (…) Przez śmierć, jaką
poniósł na krzyżu Chrystus, dokonało się odkupienie świata, gdyż śmierć
ta ma cenę najwyższej miłości. Przez śmierć, jaką poniósł ojciec
Maksymilian, przejrzysty znak tej miłości odnowił się w naszym stuleciu,
tak bardzo zagrożonym grzechem i śmiercią. (…) Śmierć Maksymiliana
Kolbego stała się znakiem zwycięstwa. Było to zwycięstwo odniesione nad
całym systemem pogardy i nienawiści do człowieka, i tego co Boskie w
człowieku – zwycięstwo podobne do tego, jakie odniósł na Kalwarii Pan
nasz Jezus Chrystus” (por. ORomPl 3/1982 nr 9).
Pierwszy znaczek Poczty Polskiej wydano w 1982 roku z okazji kanonizacji w Rzymie. Na znaczku przedstawiono ojca Maksymiliana Kolbego w ubraniu obozowym, wg obrazu Mieczysława Kościelniaka (Fi 2683).
O. Maksymilian Koleb - Fi 2683.
Kolejne edycje znaczków upamiętniających polskiego męczennika ukazały się w 1994 roku z okazji Roku Maksymilianowskiego, w 2001 roku z okazji 60. rocznicy męczeńskiej śmierci, w 2011 roku z okazji Roku św. Maksymiliana Kolbe na okładce "Rycerza Niepokalanej", w 2017 roku z okazji 100-lecia stowarzyszenia "Rycerstwa Niepokalanej".
Św. Maksymilian - Fi 3362 (1994), Fi 3754 (2001), Fi 4378 (2011), Fi 4791 (2017)
Urzędy pocztowe w kilku innych krajach wydały również znaczki z okazji rocznic istnienia stowarzyszenia Maximilian-Kolbe-Werk lub męczeńskiej śmierci św. Maksymiliana Kolbego.
Niemcy - Mi 771 (1973) i 3791 (2023), San Monaco - Mi 2845 (2021) oraz Watykan - Mi 1878 (2016)
Drugi męczennik to ofiara reżimu komunistycznego i stanu wojennego w PRL-u - bł. ks. Jerzy Popiełuszko. Duża popularność tego skromnego kapłana rodem z Podlesia sprawiła, że jego postać pojawiła się na znaczkach pocztowych jeszcze przed wyniesieniem go na ołtarze.
Jerzy (Alfons) był synem rolników Władysława i Marianny. Urodził się 14 września 1947 roku w Okopach k. Suchowoli (podlaskie). Po ukończeniu liceum wstąpił jednak do seminarium duchownego w Warszawie. W czasie formacji odbył służbę wojskową w latach 1966-1968 w specjalnej jednostce dla kleryków w Bartoszycach. Święcenia kapłańskie przyjął w 19722 roku z rąk kard. Stefana Wyszyńskiego. Jego motto prymicyjne to słowa: "Posyła mnie Bóg, abym głosił Ewangelię i leczył rany zbolałych serc" (Łk 4,18). Pracował najpierw jako wikariusz w Ząbkach i Aninie oraz w parafii pw. Dzieciątka Jezus na warszawskim Żoliborzu. Po dłuższym pobycie w szpitalu ze względu na zły stan zdrowia został przydzielony do posługi w Referacie Duszpasterstwa Stanowego i Zdrowotnego przy kurii archidiecezjalnej w Warszawie. Był duszpasterzem środowisk medycznych i akademickich przy kościele św. Anny w Warszawie. W 1980 roku został rezydentem w parafii św. Stanisława Kostki w Warszawie, gdzie podjął funkcję kapelana NSZZ "Solidarność" w Hucie Warszawa. Organizował dla tego środowiska katechezę i msze św. na terenie huty oraz wykłady z nauki społecznej Kościoła. Po wprowadzeniu stanu wojennego (13 XII 1981) organizował pomoc charytatywną dla prześladowanych oraz uczestniczył w procesach osób represjonowanych. Od lutego 1982 roku rozpoczął odprawiać Msze św. za Ojczyznę, na których głosił kazania, gromadzące tłumy wiernych. Od tego czasu był stale inwigilowanych przez pracowników Służby Bezpieczeństwa (SB). Zainicjował doroczne pielgrzymki ludzi pracy na Jasną Górę. SB śledziło go i prowadziło różne formy prześladowania (prowokacje, przesłuchania, nagonka medialna - "seanse nienawiści" wg min. J. Urbana). W październiku 1984 roku otrzymał od prymasa kard. J. Glempa propozycję wyjazdu na studia do Rzymu, ale jej nie przyjął. Ostatnia "droga krzyżowa" warszawskiego kapłana rozpoczęła się 19 października 1984 r., kiedy przyjął zaproszenie Duszpasterstwa Ludzi Pracy do parafii Świętych Polskich Męczenników w Bydgoszczy. W drodze powrotnej w Górsku k. Torunia został porwany przez funkcjonariuszy SB i zamordowany. Na tamie we Włocławku oprawcy wrzucili kapłana do Wisły. Zwłoki odnaleziono 30 października. Śledztwo ustaliło, że zabójcami byli trzej funkcjonariusze SB. Inspiratorzy mordu nie zostali ustaleni. W procesie w Toruniu mordercy zostali skazani na wieloletnie więzienie (władze PRL skróciły wyrok do minimum). Pogrzeb ks. Popiełuszki stał się wielką manifestacją i początkiem kultu męczennika systemu przemocy (ok. 0,5 mln. uczestników z całej Polski). Ciało księdza-męczennika spoczęło obok kościoła św. Stanisława na Żoliborzu, a 8 lutego 1997 r. rozpoczął się proces beatyfikacyjny. Papież Jan Paweł II nie spotkał osobiście ks. Popiełuszki, modlił się jednak przy jego grobie podczas pielgrzymi do Ojczyzny 1987 roku. "Ten kapłan-męczennik pozostanie na zawsze w pamięci naszego Narodu jako nieustraszony obrońca prawdy, sprawiedliwości, wolności i godności człowieka (...). Przy grobie księdza Jerzego uczymy się odpowiedzialności za Polskę i za całe to dziedzictwo, które zostało nam przekazane w ciągu stuleci. Módlmy się do Boga Ojca, aby ofiara tego kapłana przynosiła nieustanne owoce w naszej Ojczyźnie. Aby nie zabrakło ludzi, którzy w tym męczeństwie będą odnajdywać natchnienie do własnego uświęcenia oraz zachętę i siłę do autentycznej służby człowiekowi" - telegram Jana Pawła II do kard. J. Glempa w 10. rocznicę śmierci (Watykan, 19.10.1994). Beatyfikacja ks. Jerzego Popiełuszki miała miejsce 6 czerwca 2010 roku w Warszawie. Hasłem przewodnim nauczania bł. ks. Popiełuszki były słowa: "Nie daj się zwyciężyć złu, ale zło dobrem zwyciężaj" (Rz 12,21). Ks. Jerzy stał się patronem ludzi pracy, potrzebujących, cierpiących i pokrzywdzonych przez reżim komunistyczny.
Pierwsze znaczki pocztowe upamiętniające postać księdza-męczennika wydane przez Pocztę podziemną Solidarność (1984; 1987), natomiast Poczta Polska wprowadziła do obiegu oficjalne emisje w 1999 i 2009 roku oraz całostki z 1995 i 2017.
ks. J. Popiełuszko - 15. rocznica śmierci - Fi 3647 i 25. rocznica śmieci - Fi 4306
Całostki z ks. Popiełuszką - Cp 1091 (1995) i Cp 1783 (2017)
W 2010 roku Poczta Polska wprowadziła do obiegu znaczek, arkusik oraz kopertę, przedstawiające podobiznę ks. Jerzego Popiełuszki na tle informacji o mszy św. za Ojczyznę. Autorem projektu znaczka był Jacek Konarzewski.
Beatyfikacja ks. Popiełuszki - Fi 4336 (koperta FDC - data emisji 6 czerwca 2010)
Najnowsza emisja Poczty Polskiej ukazała się 19 października 2024 roku, przedstawia znaczek, arkusik oraz kopertę, na których przedstawiono błogosławionego księdza Jerzego Popiełuszkę.
Bł. Jerzy Popiełuszko - Fi 5416 i FDC - projekt Jarosław Ochendzana
Trwa proces kanonizacyjny kapelana Solidarności i męczennika z Żoliborza.
3. Nowi błogosławieni i święci męczennicy
Męczennicy za wiarę z polskiej ziemi stają się świadkami dla współczesnych chrześcijan. Najwięcej przyniosła ich II wojna światowa. Ginęli z rąk niemieckich i sowieckich oprawców, którzy walczyli nie tylko z narodem, ale również z Kościołem katolickim. Gehenna wojenna trwa na naszych ziemiach po zakończeniu działań wojennych, gdy komuniści wprowadzali swoje ideologiczne założenia.
Męczennicy II wojny światowej to najczęściej ofiary niemieckich więzień i obozów koncentracyjnych oraz duchowni i osoby konsekrowane, które nie chciały odstąpić od swej posługi lub byli męczeni za obronę Żydów (tylko na terenie Polski groziła za to kara śmierci). Ponieśli śmierć męczeńska z nienawiści do wiary (łac. odium fidei), która jest najpełniejszą formą świadectwa dawanego Chrystusowi. Uroczysta beatyfikacja pierwszej grupie 108 ofiar z lat 1939-1945 odbyła się pod przewodnictwem Jana Pawła II w Warszawie 13 czerwca 1999 roku. W tym gronie są trzej biskupi, pięćdziesięciu jeden kapłanów
diecezjalnych, dwudziestu sześciu kapłanów zakonnych, trzech kleryków,
siedmiu braci zakonnych, osiem sióstr zakonnych i dziewięć osób
świeckich (por. Męczennicy za wiarę 1939-1945, 1996). W homilii papież powiedział: "Jeśli dzisiaj radujemy się z beatyfikacji stu ośmiu męczenników
duchownych i świeckich, to przede wszystkim dlatego, że są oni
świadectwem zwycięstwa Chrystusa - darem przywracającym nadzieję. Gdy
bowiem dokonujemy tego uroczystego aktu, niejako odżywa w nas wiara, że
bez względu na okoliczności, we wszystkim możemy odnieść pełne
zwycięstwo dzięki Temu, który nas umiłował (por. Rz 8,37).
Błogosławieni męczennicy wołają do naszych serc: Uwierzcie, że Bóg jest
miłością! Uwierzcie na dobre i na złe! Obudźcie w sobie nadzieję! Niech
ta nadzieja wyda w was owoc wierności Bogu we wszelkiej próbie!" (Warszawa, 13.06.1999).
Poczta Polska z okazji 10. rocznicy beatyfikacji wprowadziła do obiegu znaczek i kartę pocztową z obrazem upamiętniającym 108 męczenników polskich II wojny światowej,
autorstwa Stanisława Baja, znajdującym się obecnie w kaplicy Sanktuarium
Maryjnego w Licheniu.
Znaczek Fi 4977 i FDC 01 (2009).
Duchowieństwo polskie poniosło wielką ofiarę podczas II wojny światowej, około 20% poniosło śmierć w obozach koncentracyjnych, więzieniach oraz podczas egzekucji. Miejscem szczególnego martyrologium katolickiego duchowieństwa był obóz koncentracyjny KL Dachau, w którym przebywało 2720 księży z 20 krajów (1780 z Polski). Śmierć męczeńską poniosło tam 1034 duchownych, w tym 768 polskich księży (65 z nich beatyfikował Jan Paweł II). W tym gronie był bł. ks. Stefana Wincenty Frelichowski, młody kapłan, patron harcerzy, niezwykle ofiarny apostoł najbardziej potrzebującym w obozie, tam się zaraził tyfusem i umarł 23 lutego 1945 roku (por. Święci są młodzi, s. 283). W obozie Dachau powstała duchowa wspólnota kapłanów i kleryków "Święte Sprzymierzenie", której animatorem był ks. Wicek (Frelichowski). Miała ona dwa założenia: 1) aby każdą chwilę pobytu w obozie przeżywać z miłością do Boga; 2) o godz. 21 z całą wspólnotą spotykać się duchowo na apelu przez Matką Bożą. Poczta Polska uczciła heroiczną postawę kapłana emisją znaczka pocztowego, na którym przedstawiono portret Błogosławionego ks. Frelichowskiego, namalowany przez Andrzeja Filipowicza.

bł. ks. Stefan W. Frelichowski - Fi 4995 (2019)
Wśród męczenników obozu KL Auschwitz wyróżnia się urodzona we Wrocławiu s. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein), karmelitanka, filozof i fenomenolog pochodzenia żydowskiego, patronka Europy. Nawrócona pod wpływem lektury autobiografii św. Teresy z Avilii. "Zaczęłam czytać, zachwyciłam się natychmiast i nie przerwałam lektury
aż do jej ukończenia. Gdy zamknęłam książkę, powiedziałam sobie: To
jest prawda" - wyznała Edyta. 1 stycznia 1922 roku przyjęła chrzest w kościele katolicki, a w październiku 1933 roku wstąpiła do Karmelu w Kolonii, przyjmując imię Teresy Benedykty od Krzyża. W obliczu narastających prześladowań Żydów, 31 grudnia 1938 została przeniesiona wraz z swoją siostrą Rosą do karmelu w Echt w Holandii. Zatrzymane podczas masowych aresztowań katolików pochodzenia żydowskiego w sierpniu 1942 roku. Podczas aresztowania miała powiedzieć do siostry: "Chodź, idziemy cierpieć za swój lud". Przewieziona do obozu KL Auschwitz 9 sierpnia 1942 r. została zagazowana i spalona w obozowym krematorium.
Pozostał pokaźny dorobek literacki i biograficzny w postaci Dzieł zebranych (Wydawnictwo Karmelitów Bosych, ESGA: t. 1-15). Z inicjatywy sióstr karmelitanek rozpoczął się proces informacyjny (1962-1972). Siostra Teresa Benedykta 1 maja 1987 została beatyfikowana podczas uroczystej mszy św. w Kolonii, a kanonizowana na palcu św. Piotra w Rzymie przez Jana Pawła II. Papież podczas homilii powiedział: "Święta Teresa Benedykta od Krzyża zrozumiała, że miłość Chrystusa i wolność człowieka przenikają się ze sobą, ponieważ miłość i prawda
pozostają w wewnętrznym związku. Poszukiwanie prawdy i przekładanie jej
na miłość nie pozostają w sprzeczności. Ona zrozumiała, że prawda i
miłość są wzajemnie sobie potrzebne. W naszych czasach prawda bywa
często zastępowana przez opinię większości. Rozpowszechnia się
przekonanie, że trzeba posługiwać się prawdą także przeciwko miłości (Rzym, 11.10.1998).
Poczta Polska z okazji jubileuszu 750. miasta Lubliniec, któremu patronuje św. Teresa Benedykta od Krzyża (miejsce pochodzenia dziadków) wprowadziła do obiegu znaczek, przedstawiający małą Edytę z warkoczami oraz kartki pocztowe.
Edyta Stein w Lublińcu - Fi 5236 (2022)
FDC Wrocław (2021) i Cp 1481 - kościół pw. św. Teresy Benedykty w Steblowie, dzielnicy Lublińca (2022)
Postać św. Edyty Stein uwaliło kilka innych urzędów pocztowych z różnych krajów, np. Niemiec Mi 1162 (1983) i Mi 1352 (1988) oraz Watykanu Mi 1180 (1996).
W kolejnej grupie męczenników II wojny światowej zainicjowanej w diecezji pelplińskiej w 2003 roku początkowo było 122 nazwiska
osób świeckich i duchownych. Ostatecznie w procesie bada się
okoliczności męczeństwa 105 osób. Wszyscy oni zginęli z rąk niemieckiego
okupanta. Oddali swoje życie za wiarę w różnych miejscach na terenie
kraju, a także np. w obozach koncentracyjnych w
Dachau, Sachsenhausen, Mittelbau, Buchenwald. W tej grupie była też rodzina Ulmów (diec. przemyska) i ks. Jan Franciszek Macha (diec. katowicka). Ich procesy wyłączono jednak i prowadzono w ramach procesów w poszczególnych diecezjach.
Proces beatyfikacyjny rodziny Józefa i Wiktorii oraz ich siedmiorga dzieci stał się wydarzeniem ogólnokościelnym. Heroiczna postawa rodziny z Markowej, która oddała życie z miłości do bliźnich - Żydów, była okazją do przypomnienia świadectwa Polaków ratujących braci i sióstr pochodzenia żydowskiego (Medal "Sprawiedliwi wśród Narodów Świata" - 7232 Polaków). Za ukrywanie Żydów rodzina została zamordowana 24 marca 1944 roku w tzw. zbrodni w Markowej. W archidiecezji przemyskiej 20 lutego 2017 otwarto nowy proces beatyfikacyjny Sług Bożych Józefa i Wiktorii oraz ich 7 dzieci jako męczenników z powodu nienawiści do wiary. Uroczystość beatyfikacyjna odbyła się 10 września 2023 roku na stadionie w Markowej pod przewodnictwem kard. Marcello Semeraro, prefekta Dykasterii ds. Kanonizacyjnych. W homilii prefekt powiedział: "Rodzina Ulmów dołącza dziś do szlachetnego i bogatego grona synów i
córek narodu polskiego, którzy w wiekach dawnych, ale też i we
współczesnym czasie zostali wyniesieni do chwały ołtarzy jako Święci i
Błogosławieni. Świadectwo ich życia jest przykładem i wzorem do
naśladowania. Są nam też ofiarowani jako orędownicy u Pana Boga, abyśmy
mogli powierzać im naszą codzienność, nasze nadzieje, radości, potrzeby i
zmartwienia" (Markowa, 10.09.2023).
Poczta Polska wprowadziła do obiegu dwa znaczki upamiętniając męczenników z Makowej: pierwszy z roku 2019 - Polacy ratujący Żydów oraz znaczek, arkusik i koperta FDC z roku 2023 - z okazji uroczystości beatyfikacyjnej. Sejm RP zdecydowano o ustanowieniu roku 2024 „Rokiem Rodziny Ulmów". Kult Błogosławionej Rodziny spontanicznie rozszerza się w całym świecie, rozpoczęła się też ogólnopolska peregrynacja ich relikwii, które odwiedzają różne diecezje
i parafie.
Rodzina Ulmów - Fi 4948 oraz Fi 5339
Beatyfikacja rodziny Ulmów - FDC 01 (2023)
Zakończył się również proces młodego śląskiego kapłana - Jana Franciszka Machy (1914-1942), który poniósł śmierć w więzieniu w Katowicach. Aresztowany za działalność charytatywną i konspiracyjną. "Jestem oskarżony o to, że działając jako Polak, powagę i dobro
niemieckiego narodu i Państwa poniżyłem i szkodziłem im, podejmując
działanie, oderwania części do Państwa Niemieckiego należącego, co
kwalifikuje się jako zdrada stanu" - wyznał w liście więziennym skierowany do rodziny. Sąd w Katowicach skazał go na karę śmierci. Egzekucję przez ścięcie gilotyną wykonano 3 grudnia 1942 roku. W liście pożegnalnym napisał do swoich rodziców: "Umieram z czystym sumieniem. Żyłem krótko, lecz uważam, że swój cel
osiągnąłem. Nie rozpaczajcie! Wszystko będzie dobrze. Bez jednego drzewa
las lasem zostanie. Bez jednej jaskółki wiosna też zawita, a bez
jednego człowieka świat się nie zawali (...) Pozostało mi bardzo mało
czasu. Może jeszcze jakie trzy godziny a więc do widzenia! Pozostańcie z
Bogiem. Módlcie się za waszego Hanika".
Uroczyste otwarcie procesu diecezjalnego nastąpiło 24 listopada 2013 roku. Pierwsza data beatyfikacji została wyznaczona na dzień 17 października 2020, a ze względu na pandemię przesunięto uroczystość na kolejny rok. Beatyfikacja odbyła się 20 listopada 2021 w archikatedrze Chrystusa Króla w Katowicach. Kapłan został wybrany na patrona Wyższego Śląskiego Seminarium w Katowicach.
W dniu beatyfikacji ks. Machy Poczta Polska wprowadziła do obiegu okolicznościowy znaczek, arkusik oraz kartkę pocztową z jego wizerunkiem, projektu Ewy Burdzickiej.
Bł. Jan Franciszek Macha - Fi 5185
Ofiarami systemu komunistycznego byli Polacy -
świeccy i duchowni - wywiezieni na Wschód do obozów pracy przymusowej
(gułagów). Przedstawicielem licznej grupy prześladowanych jest ks. Władysława Bukowińskiego (1904-1974) - więzień sowieckich łagrów, nazywanego Apostołem
Kazachstanu. Opisał swoje wspomnienia z tej "nieludzkiej ziemi" pt.Wspomnienia z Kazachstanu.W
czerwcu 1955 odrzucił propozycję powrotu do Polski i zdecydował się
przyjąć obywatelstwo ZSRR, by pozostać wśród zesłańców i prowadzić
działalność misyjną i duszpasterską. Zmarł 3 grudnia 1974 roku w
Karagandzie. W roku 2006 rozpoczął się proces w metropolii krakowskiej, a
w grudniu 2015 r. promulgowano dekret o ważności cudu wymaganego w
procesie beatyfikacyjnym. Beatyfikacja ks. Bukowińskiego odbyła się11
września 2016 r. w katedrze Matki Bożej Fatimskiej Matki Wszystkich
Narodów w Karagandzie. W tym samy roku Poczta Polska wprowadziła do
obiegu znaczek, arkusik i kartę pocztową z bł. ks. Władysławem
Bukowińskim.

Karta pocztowa FDC - znaczek Fi 4717
Ofiarami II Wojny Światowej stały się również liczne siostry zakonne, które oddawały życie w obronie czystości i godności oraz stając w obronie chorych i podopiecznych szpitali i domów opieki. Na przełomie stycznia i marca 1945 roku wojska sowieckie szerzyły terror i śmierć na wyzwalanych terenach Warmii, Śląska i Pomorza. Przez długi czas nie można było o tymi mówić i pisać. Zachowały się jednak świadectwa i wszczęto procesy beatyfikacyjne męczennic tego okresu dziejów Kościoła w Polsce.
Dwa procesy "męczennic czystości" zakończyły się w ostatnim czasie w Polsce: Elżbietanki ze Zgromadzenia Sióstr Świętej Elżbiety - siostry Maria
Paschalis Jahn i jej dziewięć towarzyszek, beatyfikowane 11 czerwca 2022 roku w archikatedrze św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu oraz Katarzynki ze Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny - siostry M. Krzysztofy Klomfass i jej czternaście towarzyszek, beatyfikacja odbyła się 31 maja 2025 roku w Braniewie na Warmii. W tym okresie setki sióstr zakonnych było torturowanych, gwałconych i mordowanych przez żołnierzy Armii Czerwonej. Oddawały życie za wiarę w Boga i z miłości do Kościoła, ale również z miłości do bliźniego. Pamięć o tych ofiarach domaga się szacunku i utrwalenia ich martyrologium. "Prześladowania nie są rzeczywistością z czasów minionych, ponieważ również dzisiaj je znosimy, czy to w sposób okrutny, jak wielu współczesnych męczenników, czy to w sposób subtelniejszy, poprzez oszczerstwa i fałszerstwa. Jezus mówi, że jest to błogosławieństwo, gdy <z mego powodu mówią kłamliwie wszystko złe na was> (Mt 5,11). Niekiedy chodzi o szyderstwa, które próbują oszpecić naszą wiarę i sprawić, byśmy uchodzili za osoby śmieszne. Akceptowanie codziennie drogi Ewangelii, pomimo że przynosi nam ona problemy, to jest świętość" - przypominał Franciszek w adhortacji o powołaniu do świętości w świecie współczesnym (GeE 94).
Męczennice agresji sowieckiej ("wyzwolenia") nie doczekały się jeszcze upamiętnienia przez filatelistykę polską. Może i na to przyjdzie czas? (zob.
Apel)
Również w naszych czasach pojawili się męczennicy - misjonarze. Takim przykładem są dwaj młodzi franciszkańscy misjonarze z Pariacoto (Peru) - Michał Tomaszek (ur. 1960 w Łekawicy) i Zbigniew Strzałkowski (ur. 1960 w Tarnowie), bracia mniejsi konwentualni (OFMConv), oddali życie 9 sierpnia 1991 r., zamordowani przez terrorystów z komunistycznego ugrupowania o nazwie "Świetlisty Szlak". Polscy misjonarze, oprócz pracy duszpasterskiej i katechetycznej, zajmowali się
działalnością charytatywną, wspomagali miejscowych chłopów andyjskich, uczyli ich profilaktyki związanej z
niebezpieczną w tamtym rejonie cholerą. Zdobywali dla nich leki i sami
wozili zakażonych do szpitala miejskiego.
Błogosławieni franciszkanie - Fi 4659 (2015)
Poczta Polska uczciła ich beatyfikację, która miała miejsce5 grudnia
2015 w Chimbote w Peru (wraz z nimi beatyfikowano również ks. Alessandro
Dordiego, włoskiego kapłana i misjonarza).
***
Świętość nie jest zarezerwowana tylko dla tych, którzy mają możliwość oddalenia się od zwykłych zajęć, ale poświęci wiele czasu na modlitwie lub oddać życie za wiarę bądź z miłości do bliźnich. Papież Franciszek pisał o "świętych z sąsiedztwa" - nie tylko tych, którzy są już beatyfikowani lub kanonizowani (GeE 6-10). "Wszyscy jesteśmy powołani, by być świętymi, żyjąc z miłością i dając swe świadectwo w codziennych zajęciach, tam, gdzie każdy się znajduje (...). Liczy się to, aby każdy wierny rozpoznawał swoją drogę i wydobył z siebie to, co ma najlepszego, to, co najbardziej osobistego Bóg w nim umieścił (por. 1 Kor 12,70, a nie marnował sił, usiłując naśladować coś, co nie było dla niego pomyślne. Wszyscy jesteśmy powołani, aby być świadkami, ale istnieje wiele egzystencjalnych form świadectwa" - przekonuje papież Franciszek (GeE 11). Aby być błogosławionym lub świętym trzeba jednak chcieć uczynić coś więcej, lepiej i dla innych!
Literatura:
Bukowiński W., Wspomnienia z Kazachstanu, Paryż 1981 (2024).
Franciszek, Adhortacja apostolska Gaudete et exsultate, Kraków 2018 (GeE).
Franciszek, Bulla Spes non confundit, w: https://www.vatican.va/content/francesco/pl/bulls/documents/20240509_spes-non-confundit_bolla-giubileo2025.html/ (29.05.2025).
Franciszek, Lis apostolski w formie «motu proprio» Maiorem hac dilectionem, w: https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/franciszek_i/motu/maiorem_hac_11072017/ (29.05.2025).
Jan Paweł II, List apostolski Novo Millennio ineunte, Watykan 2001 (NMI).
Kindziuk M., Błogosławiony ks. Jerzy Popiełuszko, Warszawa 2010.
Kochel J., Święci są młodzi. Medytacje w rytmie lectio divina, Kielce 2024.
Księga świadków: martyrologium ekumeniczne, red. Enzo Bianchi, Riccardo Larini, Krzysztof Stopa, Częstochowa 2004.
Męczennicy pierwszych wieków chrześcijaństwa (Ojcowie żywi, 24), red. Marek Starowieyski, Kraków 2020.
Męczennicy za wiarę 1939-1945, Warszawa 1996.
Martyrologium romanum: ex decreto
sacrosancti oecumenici Concilii Vaticani II instauratum auctoritate
Ionnis Pauli PP. II promulgatum, Cittá del Vaticano: Typis Vaticanis, 2004.
Raina P., Ks. Jerzy Popiełuszko męczennik za wiarę i ojczyznę, t. I-II, Londyn 1986.
Sumliński W., Kto naprawdę go zabił? Warszawa 2005.