Bóg poucza swój lud

2019-01-02

A teraz, Izraelu, słuchaj praw i nakazów, które uczę was wypełniać, abyście żyli i doszli do posiadania ziemi, którą wam daje Pan, Bóg waszych ojców. Nic nie dodacie do tego, co ja wam nakazuję, i nic z tego nie odejmiecie, zachowując nakazy Pana, Boga waszego, które na was nakładam (…). Patrzcie, nauczyłem was praw i nakazów, jak mi rozkazał czynić Pan, Bóg mój, abyście je wypełniali w kraju, do którego idziecie, by objąć go w posiadanie. Strzeżcie ich i wypełniajcie je, bo one są waszą mądrością i umiejętnością w oczach narodów, które usłyszawszy o tych prawach, powiedzą: „Z pewnością ten wielki naród to lud mądry i rozumny”. Bo któryż wielki naród ma bogów tak bliskich, jak Pan, Bóg nasz, ilekroć Go wzywamy? Któryż wielki naród ma prawa i nakazy tak sprawiedliwe, jak całe to Prawo, które ja wam dziś daję?

W tradycji żydowskiej księga Pwt nosi prosty tytuł „słowa” (dĕbārîm), a z greckiego przekładu Septuaginty (Pwt 17,18 LXX) dotarł do nas za pośrednictwem łac. deuteronomium– „powtórzone prawo”. Chodzi zatem o re-lekturę Prawa Przymierza (Wj 20,23 – 23,19). Lud „uczył się” praw i nakazów, które Bóg przekazał Mojżeszowi na górze Synaj. Staje powracają zachęty i nakazy dydaktyczne: „słuchaj!” (4,1; 5,1; 6,4), „strzeżcie ich” (4,6.23. 40; 7,11; 8,11; 11,8.22), „ucz się ich i dbaj o to, aby je wypełniać” (5,1; 11,32), „zapytaj” (4,32), „poznaj” (4,39); „zapamiętaj [i nie zapomnij]” (7,18n; 8,18; 9,7; 16,3).

Nauczanie jest zaplanowane i systematyczne, ma na celu utrwalenie wiedzy i wywołanie pożądanych trwałych zmian w postępowaniu ludu pod wpływem uczenia się i opanowywania „praw i nakazów”. Wielokrotnie i w różnych formach gramatycznych powtarza się zachęta do „uczenia się” (4,1.5.10.14.36; 5,1.31; 6,1; 8,1; 11,19; 17,19; 31,12.19; 33,10), ale również ostrzeżenie, by „nie uczyć się” tego, co jest błędne i fałszywe (11,2; 18,9; 20,18). Autor Pwt pisze też o utrwaleniu treści na piśmie, np. Dekalogu – na „dwóch tablicach kamiennych” (4,13), modlitwy Szema (6,4) – na „odrzwiach swojego domu i na twoich bramach” (6,9) albo metaforycznie: „(…) na tablicy serca je wypisz” (Prz 3,3; 7,3). Mowa jest również o przewiązywaniu „słowa” jako „znaku na ręku” i jako „ozdoby między oczyma” (6,8; 11,18; 30,14; por. Wj 13,9.16). Zalecenie to dało początek zwyczajowi noszenia filakterii (od gr. phalaso – „strzec [Prawa]”; hebr. tēphilîn – tephilla – „modlitwa”), zalecenia praktykowanego również w czasach Jezusa (Mt 23,5 – filakterie z Murabba`at). Były to dwie miniaturowe skórzane szkatułki, zawierające cztery istotne fragmenty Pięcioksięgu, przymocowywane tasiemkami do czoła i lewego przedramienia (na wysokości serca). Te znaki pomagały utrwalać najważniejsze prawa, nakazy i modlitwy Izraela. Inną pomocą dydaktyczną były tabliczki z fragmentami Pwt umieszczane na futrynach odrzwi tzw. mezuzy. Mojżesz Majmonides, nawiązując do tekstu Psalmu 34,8, twierdził, że „mezuza oraz tefilin są aniołami, którzy chronią od grzechu”.

Chrześcijaństwo tworzyło swoje pomoce dydaktyczne, pomagające poznać i utrwalić podstawowe treści wiary, np. symbole wiary, tablice domowe, testiomonia, obrazy (tzw. „Biblia pauperum”), exempla, pieśni, tablice katechizmowe, katechizmy. Stopniowo, odwołując się do bogactwa tradycji biblijnej i patrystycznej, utrwaliła się formuła „siedmiu kolumn” katechezy: trzech etapów historii zbawienia – Stary Testament, życie Jezusa Chrystusa i historii Kościoła oraz czterech filarów wykładu – symbol wiary, sakramenty, przykazania i Modlitwa Pańska (KKK 13).

Bóg pouczał Mojżesza i proroków, a ci swoich uczniów, by uczyć „praw i nakazów” (Pwt 4,5; 31,14n). W społeczeństwach odwołujących się do tradycji, które pojawiają się na kartach Biblii, głównym celem nauczyciela jest przekazywanie nauki następnym pokoleniom. Pojawiają się więc takie obrazy nauczania, jak przyjmowanie i przekazywanie świętej tradycji (por. Ps 79,13; 143,4; 1 Kor 11,2.23; 15,3; 2 Tes 2,15; 3,16). Podobnie Mistrz z Nazaretu rozesłał swoich uczniów z misją: „Idźcie więc i pozyskujcie uczniów we wszystkich narodach! Udzielajcie im chrztu w imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego! Nauczajcie ich, aby zachowywali wszystko, co wam nakazałem” (Mt 28,19n). Depozyt wiary (gr. paratheke) to zbiór pouczeń, stanowiących przedmiot wiary, przekazywany najpierw drogą ustnej tradycji, a później utrwalony na piśmie (por. 1 Tm 6,20; 2 Tm 1,12.14). Utrwalony zbiór „praw i nakazów” świadczy o mądrości i umiejętności „w oczach narodów, które usłyszały o tych prawach” (4,6; por. Ps 19,8; Prz 1,7; Syr 1,14-16). Księga Prawa została w szczególny sposób uczczona i wyeksponowana: „Weźcie tę Księgę Prawa i połóżcie ją obok Arki Przymierza, Boga waszego, a niech tam będzie przeciwko wam jako świadek” (Pwt 31,26). Najważniejsze jednak jest to, by było to nauczanie apostolskie – zdrowe, dobre i zbawienne (1 Tm 1,10; 4,6; 6,3; 2 Tm 4,3; Tt 1,9; 2,1), w przeciwieństwie do błędów i herezji (Mt 16,12; Ef 4,14; Kol 2,22; 1 Tm 4,1; Ap 2,14n). Ostatecznie nauczającym we wspólnocie chrześcijańskiej jest Duch Święty – Paraklet, który obdarza nauczycieli i wychowawców swoim „namaszczeniem” (1 J 2,20.27).

Trzeba zatem pytać:

Panie, Boże, uczysz nas „dziesięciu słów” (dekalogu) – zapisałeś je na kamiennych tablicach, przekazałeś Mojżeszowi i prorokom – powtórzył je i nadał im nowe znaczenie Syn Boży w kazaniu na górze: „Nie sądzicie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić (…). Dopóki niebo i ziemia nie przeminą, ani jedna jota, ani jedna kreska nie zmieni się w Prawie, aż się wszystko spełni”. On mówił o nowej sprawiedliwości, która przewyższa starą. On stawiał wyższe wymagania („A ja wam mówię…”). Wszystkie jednak prawa i przykazania sprowadzają się do nowego przykazania – przykazania miłości Boga i bliźniego, a także nieprzyjaciół. Aby być „doskonałym, jak doskonały jest [wasz] Ojciec niebieski”, nie wystarczy przestrzegać przykazań, trzeba „uczynić coś więcej”, i pójść za Jezusem, naszym Panem i Bogiem. Który żyje i króluje na wieki wieków. Amen.

Pliki do pobrania:

1. Drogi wychowania6.mp3