Prawa, obowiązki i zadania wychowawcze rodziców w myśli Prymasa Wyszyńskiego.
2020-05-28
Rafał
Bednarczyk, Prawa, obowiązki i zadania
wychowawcze rodziców w myśli Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Studium
katechetyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego,
Warszawa 2017, ss. 623.
Beatyfikacja Kardynała Stefana
Wyszyńskiego (czerwiec 2020 r.) mobilizuje różne gremia do pogłębionej
refleksji nad wkładem Prymasa Tysiąclecia w życie społeczne i religijne w
naszym kraju. Powstają opracowania biograficzne, historyczne (źródłowe)
[1],
społeczno-kulturowe oraz teologiczne na temat jego życia i działalności. Nie
brakuje też opracowań w zakresie pedagogiki religijnej obecnej w myśli i
nauczaniu kard. Wyszyńskiego oraz jego wpływu na wychowanie religijne dzieci i
młodzieży w okresie powojennym do czasu przełomu transformacji ustrojowej w Polsce
[2].
W tym nurcie mieści się wnikliwe studium katechetyczne ks. Rafała Bednarczyka
na temat praw, obowiązków i zadań wychowawczych rodziców w myśli Prymasa
Stefana Wyszyńskiego. Jest to zdaniem autora „zagadnienie ważne dla zrozumienia
wizji katechezy i duszpasterstwa kreowanego przez Księdza Prymasa. Kwestia
uprawnień poszczególnych podmiotów wychowawczych (rodziny, Kościoła, państwa)
do decydowania o kształcie edukacji szkolnej stała się najpierw przedmiotem
badań naukowych w rozprawie doktorskiej, którą ks. S. Wyszyński obronił na
Wydziale Prawa Kanonicznego KUL w Lublinie (czerwiec 1929 r.). Później ta
problematyka nabrała znaczenia praktycznego w kontekście posługi Prymasa
Polski, gdy w swoim nauczaniu pasterskim domagał się zapewnienia wolności do katechizowania
dzieci i młodzieży w imię praw wychowawczych posiadanych przez rodziców” (s.
11n). W toku analiz źródłowych okazało się, że dotąd to zagadnienie nie zostało
jeszcze wyczerpująco opracowane. Rozprawa habilitacyjna ks. Bednarczyka
wypełnia zatem istotną lukę w badaniach nad poznaniem uwarunkowań rozwoju
polskiej katechezy w okresie zmagań związanych z ateistyczną polityką
realizowaną przez władze PRL-u. Opracowanie ma charakter interdyscyplinarny na
styku historii Kościoła w Polsce, historii katechezy, teologii pastoralnej,
katechetyki, prawa wyznaniowego oraz katolickiej nauki społecznej.
Podstawowym źródłem analiz
badawczych są teksty ks. Stefan Wyszyński w latach 1949-1981. Składały się na
nie głównie artykuły, kazania, przemówienia i listy pasterskie Prymasa Polski
oraz zbiór materiałów źródłowych (np. niepublikowana praca doktorska Prawa rodziny, Kościoła i państwa do szkoły,Lublin 1929 r.) oraz opracowania naukowe z różnych okresu jego działalności
społeczno-religijnej.
Praca składa się z wprowadzenia,
trzech rozdziałów oraz zakończenia, bibliografii i aneksów. Pierwszy rozdział prezentuje
genezę i rozwój poglądów pedagogiczno-wychowawczych ks. Stefana Wyszyńskiego:
od doświadczeń z okresu dzieciństwa i młodości, poprzez osobiste badania naukowe
na tematem praw rodziny, Kościoła i państwa do wychowania (praca doktorska,
artykuły publikowane w „Ateneum Kapłańskim”), po posługę pastoralną Biskupa
Lubelskiego w latach 1946-1948 (programy duszpasterskie, listy pasterskie). W
realiach rodzącego się PRL-u pytania o to, kto ma decydować o kształcie
wychowania młodego pokolenia, przestało być tylko teoretycznym rozważaniem, a
stało się wyzwaniem dla przyszłego Prymasa Polski. Drugi rozdział poświęcony
jest kwestii praw rodziców w edukacji religijnej w nauczaniu prymasa Stefana
Wyszyńskiego. Głównym źródłem są tu listy pasterskie, które regularnie
podejmują temat praw rodziców do wychowania religijnego dzieci (39 listów
pasterskich bezpośrednio podejmuje tę problematykę – 31 listów Episkopatu i 8
listów Prymasa Polski). Ze względu na częstotliwość i regularność pojawiania
się tej problematyki w nauczaniu prymasowskim Autor dysertacji określa ją „jako
stałą katechezę dorosłych, rozwijającą poczucie odpowiedzialności rodziców
katolickich. „Znakomite przygotowanie teoretyczne i praktyczne zdobyte przez
przyszłego Prymasa Polski miało mu w przyszłości pomóc w rozwijaniu strategii
walki o prawa rodziców i Kościoła do nauczania religii w szkole, a po roku 1961
– w punktach katechetycznych” (s. 16).
Drugi rozdział uwypukla problem Praw rodziców w edukacji religijnej w
świetle wnikliwej analizy obszernego materiału źródłowego z okresu
prymasowskiego Stefana Wyszyńskiego: kazań, listów pasterskich i pism
urzędowych, a także listów pasterskich Episkopatu oraz korespondencji urzędowej
prowadzonej pod jego kierunkiem przez Sekretariat Konferencji Episkopatu
Polski. To czas walki o wiarę w naszej Ojczyźnie i w Kościele w Polsce.
Kardynał Wyszyński stał na czele tej wspólnoty, jak ewangeliczny pasterz dobry „znał
swoje owce, a one [go] znały”; „szły za [jego] głosem” (J 10,15n). Autorytet i
zdecydowana postawa Prymasa sprawiła, że wierni Kościoła ufali swojemu
pasterzowi, słuchali jego wskazań, wierni wypełniali jego zalecenia. Władza
PRL-u miała się liczyć z takim Pasterzem. Na uznanie zasługują liczne
zestawienia zamieszczone w tym rozdziale, pozwalające autorowi na wyciągnięcie
cennych wniosków co do merytorycznych, jak i metodycznych aspektów nauczania
prymasowskiego w zakresie praw wychowawczych rodziców. Nauczanie kard.
Wyszyńskiego służy do dziś jako fundament w ustalaniu „prawa rodziców do
wychowania religijnego” oraz „katechezy wychowawczej” (katechezy w rodzinie) w
naszych kraju.
W trzecim rozdziale rozwijano
temat Obowiązki i zadania rodziców w
edukacji religijnej. Ta część pracy to próba połączenia praw rodziców z ich
obowiązkami i zadaniami. To zagadnienie wydaje się niezwykle aktualne i stanowi
wyzwanie na nasze czasy. Sam autor nazywa tę część swoich badań jako
„zasadnicze przesłanie” (s. 17). Podjęta analiza wybranych tekstów źródłowych
pozwoliła na doprecyzowanie sensu, jaki Prymas Wyszyński nadawał pojęciu
„obowiązki” oraz „zadania” rodziców w wychowaniu religijnym dzieci. W treści
można znaleźć precyzyjny wykaz zarówno praw (s. 234-274), jak i obowiązków i
zadań rodziców (s. 300-316. 361-372). Ponadto w podsumowaniu rozdziału znalazły
się praktyczne propozycje dotyczące realizacji zadań wychowawczych rodziców.
Jest to bogaty materiał, który powinien być stale analizowanych przez
współczesnych rodziców, nauczycieli i wychowawców.
Zwieńczeniem rozprawy jest
obszerny aneks, który zawiera przejrzyste zestawienie zgromadzonych źródeł w
formie tabel z krótką charakterystyką poszczególnych dokumentów i ich wybranych
fragmentów oraz informacją o dacie i miejscu wydania. To bardzo cenna pomoc dla
wszystkich zainteresowanych nauczaniem Prymasa oraz kolejnych badaczy, którzy
podejmą studia nad jego myślą i nauczaniem.
Niezłomna postawa kard.
Wyszyńskiego sprawiła, że powszednie zasłużył on sobie na tytuł Prymasa Tysiąclecia,
a św. Jan Paweł II w dniu jego śmierci apelował do wszystkich wiernych:
„Szczególnym przedmiotem [...] medytacji uczyńcie postać niezapomnianego
Prymasa, śp. Kardynała Stefana Wyszyńskiego, jego osobę, jego naukę, jego rolę
w jakże trudnym okresie naszej historii. To wszystko uczyńcie przedmiotem
medytacji i podejmijcie to wielkie i trudne dzieło, dziedzictwo przeszło
tysiącletniej historii, na którym on, Kardynał Stefan, Prymas Polski, dobry
pasterz, wycisnął trwałe, niezatarte piętno. Niech dzieło to podejmą z
największą odpowiedzialnością pasterze Kościoła, niech podejmie je
duchowieństwo, kapłani, rodziny zakonne, wierni każdego wieku i każdego zawodu.
Niech podejmą je młodzi. Niech podejmie je cały Kościół i cały Naród. Każdy na
swój sposób, tak jak Bóg i własne sumienie mu wskazują. Podejmijcie i
prowadźcie je ku przyszłości (Orędzie Ojca Świętego do Polaków, Watykan, 28
maja 1981 r.).
Studium katechetyczne ks. Rafała
Bednarczyka Prawa, obowiązki i zadania
wychowawcze rodziców w myśli Prymasa Stefana Wyszyńskiego jest cenną
odpowiedzią na apel Papieża. Jest ono również zachętą do dalszych studiów nad
ogromnym dorobkiem Prymasa Tysiąclecia. To dziedzictwo nas wszystkich
zobowiązuje!
ks. prof. dr hab. Jan Kochel
Instytut Teologiczny Uniwersytetu Opolskiego